vendredi 27 novembre 2009

Armand Robin : An hent sakr - la routo sagrado (Extrait - bilingue Auvergnat - Breton)

.


Quai à Clichy
Signac

Présenté par alan Broc (félibre Auvergnat)

An hent sakr - la routo sagrado

« Acò’s una routo departomentalo, sounque una routo departomentalo, quauque vint kiloumetres que s’estirou coumo un riban entremié lou Bro- Fisel et lou Bro-Pourlet, que vai de Rostren al Gemene, à chaval soubre lou Morbihan e lei Costos d’Armor. A moun epoco, se sounabou inquèro lei Costos del Nord, fin que lou counselh generau trapèsso vergounho d’aquel noum, e faguèsso escampa lou nord maudit, que fazio fugi li touristos. Coumo acò’s mai jinte, l’Arvor, pas verai ? e mai authentique ? Amm acò l’Argoad o disparegut, e un escach de gents pensou que la Bretanho es pas qu’una seguido de costos, una costo batudo per la mar furiouso, bagajado sèns relàmbi per li paquets de mar que venou del relarg, coumo dis tant poulidomen lou libre de passejados. Tant mièl finalomen, que son tranquilles coumo acò.

Ma routo, se la pouden souna routo tant es estado mau faito, ammé soun quitran coumo ve, si traucs d’aigo, petassado mai de cent cops. Es incapablo d’èsse drèito soubre sounque cent metres. Diriat qu’uno equipo de cantouniers la tracèrou un dilun al mati, quand èrou pas inquèro rescoumbelits de lours dissate. Mès acò’s ma routo, ma routo sagrado, moun pelegrinatge à Roumo, ma Highway 61, moun chami de
Damasc. Escafi de moun esperit toùti li chamis de ferre, toutos lei routos rapidos del mounde. Vézi aquel riban soubre la mapo del centre-Bretanho coumo un troç de papier tùo-mouschos que i o dien lei fouganhos al dissus del platat de burre soubre la taugo.

Sèi passat soubre aquelo routo de centenaus e de milierats de cops, à bicicleto à l’epoco que soumiabi de veni un champioun, puèi en moubileto – una Peugeot 103, annado 1972, vous prègui – puèi i faguèri de pouce, cò’s dire que chaminabi de pè lou mai souvent quand aquéssi filhs de putos me leissabou à coustat de la routo, lou det levat de bados. Voulio pas mai èsse champioun de bicicleto, avio decidat de counsagra ma vido, ou un bèl troç almen, à la pouesìo. Coumo on es couioun à dès-o-sèt ons.

Acò’s nouvembre, ou mes di morts, lou dei visito à la familho. De cambajou e de macedònio, de vidèl ammé de coucos fregidos, de café amm una gouto d’alcol, abans de tira li crisantèmo del goufre de la veituro. Tout lou païs es coubèrt de nèblos; lei causo apareissou coumo soumiados. Chamini al mié de coulours jaune sourne e rouje
dardalhant, que sou religados per lou verd de l’èrbo. Moun paire me dis toujour de passa per Gourin, que la routo’s drèito almen, e se ganho de temp. Mès acò’s ma routo, Papau, e cò fai pas ris de ganha ou de perdre de temp. Countuniarèi de veni coumo èi coustumo de faire. Leissi la RN 164 per ana en direcciou de Rostrenn (per faire coumo li gents del païs, prounounciat Rochtreunn, vous prègui). Es alai qu’èri
anat al coulégi.... Rostrenn, trauc del quiòu d’un païs qu’es ja lou trauc del quiòu del mounde. Voulion toùti n’escapa al mai viste, e Armand Robin lou primier. Ero poueto e reviraire, nascut en 1912 à Kerfloh, paròquio de Plougernevel. Sa maire èro dóuço e trabalhairo, e soun paire un chi de trabalh, dur ammé guel-mèmo. Jamai se sario pas
parlat à Kampostal d’aquel escoulan, lou mai aluzerpit e lou mai celebre de nàutri, pamen. Eimabo lis anarchistos, vaqui perqué, e se sap pas gaire coumo èro mort dinc un coumissariat à Paris en 1961. Jamai n’en parlabou pas, mas legission si pouemos, estampats chas Gallimard, li legission d’escoundou coumo à de lhibres defenduts,
coumo à de flours del Mau. Ero tant freido la vilo de Rostrenn, qu’aun preferat barra l’estaciou meteò del Miniou.

De l’aute latz de Rostrenn, dous kiloumetres mai lonh soubre la routo de Gourin, arribo à mô ’squèro una routo pichouno que ve de la chanau. Etremié Nantos e Brèst, de sigur. Rambi la veituro soubre lou coustat. Primiero pauso. Una soulado de nèblo plano al dissus dis aigos negros, tant grosso qu’on vèi pas vers ounde vo l’aigo. Pas cap de persouno vivento, pas un quite chat. Un lioc desèrt que m’aganto e me cacho.

Seguissi la routo fin Bonen – se prounoùncio Bonène, coumo se dis Hélène. Acò’s pas coumo Rostrenen que se prounoùncio coumo Alain. Acò’s atau, anessiat pas me damanda perqué, i o tant de causos que sabi pas inquèro. Se traverso la pichouno paròquio sèns faire de bruch, ammé la pour de revilha li chis. Un aubérgi, tengut per
d’Angliches, una glèiso, coumo se dèu, e lou mounument di morts, à cimo un jial que chanto pas mai. Avet remarcat que li jials se sou taizats despuèi lountemp ?

Acò’s dien la fango de pr’eici que lou Skorf prend sa sourgo. Passan per la paròquio de Mellioneg, al cor de l’Argoad, un païs qu’on o doublidat. A uno epoco i avio cinq aubérgios. A uno epoco Glenmor demourabo dien lou maine del Poul. On lou vezio tout-cop, din sa veituro ou à bicicleto. Me fazio un pauc pour. Ammé soun troç de barbo esparfalhado, l’avio vist un jour quand me passejabi mô dien la mô ammé Corinne le Merdy soubre la routo de Lescoued Gouareg. L’avioi vist dien soun vièlh Mercedès break e à coustat de guel la closco pelado e espialoufido de Leò Ferré.

Corinne m’avio damandat quau èro aquel. Quonho pioto, moun Dieu ! quonho pioto! Perqué avio pas agut lou vam de l’escampa dien lou valat, aquelo pacandasso, maugrat soun rouje de potos qu’avio môlevat à sa maire.

Agaro la routo mounto fin lou cèu, entremié de bouzigos e de prats, se perd en viratges sarrats, abans de tourna mounta vel cèu. Eici cò’s la nuditat del mounde, lou primier mati de la Creaciou. Abans lou bosc de Kergoet, una boino nous ensenho que dintran al Morbihan. Acò’s amusant de veire coumo lou quitran de la routo es diferent tôlèu qu’on passo la counfinho. Eran soubre la D3 fin agaro, e nous vaqui soubre la D23. Langoelan, vilo d’ourigino de moun paire, es pas lonh. Es alai que coungè mouri durant l’estieu de 44, quand lis Alemonds aviou auzit dire que i avio una bando de FFI escounduts pel campèstre. Guel i èro. I o uno estatùio agaro per ounoura li sièi resistents que sou estats tuats durant li coumbats.

Langoelan es counegut mai que mai per soun chastèl de l’Emir. Acò’s atau que sounou per escai lou senhe riche coumo Crèsu qu’èro vengut del Levant, e que s’èro enamourat d’una drollo del païs, e li avio oufèrt aquel palatz. Lou Taj Mahal en Bretanho, tant vau dire. Ma grand-maire me countabo que, abans la guerro, dounabo de presents à toùti lis efonts de la paròquio e que pagabo de fiocs d’artifìcis sounturous lou jour de la Republico. Avio fach mèuco is eleccious quand s’èro presintat. Li gents eimabou l’Emir. Mas èro Jousieu, l’Emir, vaqui perqué poudiou pas vouta per guel. Traversi silenciousomen lou bourg de Langoelan. Lou restaurant dei sorres Thoraval es barrat despuèi lountemp. L’oustalario del musèu es estado croumpado per d’Angliches. On trobo inquèro de vi negre e de benzino à l’oustalario de l’Amistat. Lou conse – un souldat retirat – avio decidat que s’esquillario pas mai l’angèlus, que lei camponos l’empachabou de faire la prandièro. Acò li avio fach perdre soun poste de primier conse is eleccious seguissentos. Sen à Langoelan, noum de Dieu! e eici, dinc un oustalou de la grand-charrèiro, avio trempat un troç de bouis dinc un pegau d’aigo benecho per benezi lou cos de Louise Bellec, ma grand-maire, qu’èro estado païsono, e pouetesso à sis ouros.

Lou Skorf saltijo agaro d’un mougui à l’aute. Aquéssi mouguis se
sounou lou Paradis, lou Tronscorf e Nicol. Li prats de l’entour soun
sabroundats d’aigo. Li chassanhs demourarau inquèro milo ons bessai.
Al cap de la routo, ar Gemene. Se prounoùncio, ou se prounounciabo
Tchém’né. Acò’s alai, acò sarò toujour alai, puèi qu’i demori pas mai,
e qu’i demourarèi pas piû, ou bessai per ma darrièro demouranço. Acò’s
moun païs, ma routo, ma routo departomentalo, ma routo sagrado, lonh
dei grondos routos, del rambalh dis autoroutos, lonh, plô lonh d’aquel
troç de costo batudo per la mar furouno, e bagajado sèns relàmbi per
de paquets de mar que venou del relarg. Acò’s uno isclo descounegudo
inquèro, un aute coustat, un aute mounde que li terrians de uèi sabou
soulomen pas que n’en sourtissou.


Ж

Vaqui de troçs del tèste bretou d’ourigino. Èi pas leze de tout
recoupia:

En eun amzer koz-Noe, pa oan beo war a zeblant,
Darn a lavaras beza en em gavet ganin.
Ar bed en eur vouez

Armand Robin


Eun hent departamant eo, netra ’med eun hent departamant, eun ugent kilometrad bennag o stleja evel eun neudenn etre Bro-Fisel ha Bro-Pourlet, o vond deuz Rostrenn d’ar Gemene, a-haoliad war ar Morbihan hag Aochou-an-Arvor. Em amzer-me e oa anvet c’hoaz Aochou-an- Hanternoz, beteg ma roas beh ar huzul meur evid ma vefe cheñchet ano, kement a lemel kuit an hanternoz milliget, gouest a-walh ‘m-eus aon da
lakaad an douristed da dehed kuit. Na pegen braooh eo Arvor neketa, pegen gwirionnoh. War an taol neuze eo eet an Argoad da get, hag eun toullad tud a zoñj dezo c’hoaz n’eo Breiz nemed eun regennad aochou, “eun aod freget gand ar mor fuloret, ha skubet atao gand ar strink-mor o tond deuz al lark” evel ‘lavar ken brao al leoriou-heñcha. Gwell-a- ze a-benn ar fin, trankil om e-giz-ze.

Va hent-eo, ma z eus tu d’ober eun hent outañ, ken fall m’eo greet, godron taolet warnañ ‘vel ma teu, leun a boullou-dour, a grehennou, a bechou, adfichet kant gwech. Laret ‘vefe e oa bet treset eul lunvez vintin gand eur bagad kantonerien ne oant ket divezvet c’hoaz diouz ar zadorn. Med ma hent-me eo, ma hent sakr, ma firhirinaj da Rom, ma Highway 61, ma hent Damas, ma hent Seiz. Mired a ran ar ruban-ze hanter-zihrozet, a gouez war gartenn Kreiz-Breiz ‘vel an tamm paper da baka kelien a veze er gegin a-sstribill a-uz d’ar pladad amann war an daol.
.........

En tu all da Rostrenn, daou gilometre pelloh war hent Gourin, e kemerer eun hent bihan a-gleiz war-du ar hanol. Etre Naoned ha Brest, evel-just. Renka ‘ran ma oto war gostez an hent. Ehan kenta. Eur houchad brumenn a zo o plava a-uz d’an douriou du difiñv, ken stank eo ma n’ouzer ket war besseurt tu e kerz an dour. Den beo ebed war-dro.
Pas eur haz zoken. Eun digenvez sebezuz o hori hag o waska ahanon.

Aucun commentaire: