dimanche 31 octobre 2010

OUNT’ ES : Mounsaunès - Alan Broc

.






OUNT’ ES


Mounsaunès es un vilatge de Nalto-Garouno, en Coumenge, pas plô lonh de l’Ariejo. Al sègle XIII lou senhour autrejè un encartomen à si païsôs. Aquéssis encartomens sou toujour interessants per l’istourian, e souvent també pel lenguisto eimadour de nousto lengo d’o.

Aquel d’aqui l’es mai que lis àutri.




UN SENHOUR PARTICULIER

Fetivomen lou senhour es pas un feudau ourdinàri, es uno « mayso » templièro.

D’uèi li Coumengés dizou « era maisou(n) » en lioc de « ech oustau », que diziou inquèro fai trento ons, mas acò’s un francisme incountestable.

La « mayso » templièro es uno estructuro administratïvo de l’ordre, pas uno bastenço.

Laidounc aquel encartomen es forço interessant per qu’en lioc de presinta un tèste, n’en presinto tres e miech.

Fetivomen quand lou coumte de Coumenge autrejè un « encartament » à « la biela de Sant-Gaudens » boutè un preambul en lati, mas touto la rèsto èro en lengo d’o.

Dien aquel « encartament » de Mountsaunès li templiers escriguèrou tout en lati, per qu’un templier d’uno auto naciou pouguèsso legi. Mas pels abitants de Mountsaunès ne faguèrou també una versiou en lengo d’o.

Al sègle XIV, coumo la lengo avio prou chambiat. N’en faguèrou una versiou moudernisado.

Al sègle XV, apoundèrou à-n-aquelo versiou, devengudo parcialomen arcaïco, de troçs revïrats en parla del sègle Quinge.

Aven dounc tres versious e miech, uno latino, duoi prouvençalos coumpletos e d’apoundous à la segoundo versiou prouvençalo en lengo del sègle XV.



UNA LENGO POUPULARIO DIFERENTO DE LA LENGO NALTO

La lengo del sègle XIII es forço arcaïco, mès pas tant que la lengo di troubadours. Es interessant de veire que la declinasou es coupletomen residualo mentre que li troubadours la pratïcou nourmalomen.

Acò mostro un cop de mai que lou Rouergat Durant de Gros avio razou de supausa que i avio una lengo refinado e una lengo poupulàrio. La lengo poupulàrio de Mountsaunès al sègle XIII es gaire-bé sèns declinasous.

Vezen dounc que li troubadours escriviou una lengo refinado, « nalto », diferento de la lengo parlado à lour epoco. (un pauc coumo li Grècs countunièrou d’utilisa lou datieu à l’escrit pendent 800 ons après qu’ajo disparegut de la lengo parlado.)

Es pamen forço arcaïco, ammé de formos coumo « altre » en lioc de « autre ». Sabi que se dis « altre » dinc uno bouno part del Rouergue e loucalomen en Givoudan e en Auvernho, mas à Moutsaunès acò espanto un pauc. Supausi qu’es un calque del lati « alterum ».

Daiours, aquelo versiou d’oc gardo de mots latis coumo « quoniam ». (« çai-après » « puèi que »)

De cops la sintàssi es uno simple calque de la sintàssi latino.

Aquelo primièro versiou d’oc me fai coumprendre d’ount’ es vengudo la legendo oucitanisto d’uno « koinè » medievalo.

Coumo lis oucitanisto aun pas jamai pougut naseja vertadièromen en deforo del sud-oèst, lour couneissenço di doucuments es limitado i doucuments lengadouciôs oucidentaus e gascous.

Digan cossé que la famouso koinè dis oucitans es pas atestado en Auvernho ni en Prouvenço.

Aro aquelo versiou pot pareisse lengadouciano per mant-uno razou :

Saben que lou H gascou s’escriguè F durant loungtemp dicistont que toùti dous èrou à l’ourigino d’èfos bilabialos coumo en japounés. (Acò vòu dïre que se fazio l’èfo ammé las duoi potos, mentre que d’uèi lou fazèn, lou sou, ammé la poto de l’en bas e li caissaus de sus.)


Sabi pas persounalomen quouro coumencèrou lei voucalisacious gascounos : aute, oustau… mas aquelo lengo lei recounèis pas. S’acò vòu dire que lou parla chausit sario un parla « referenciau » diferent del parla loucau ou s’acò vòu dïre simplomen que la voucalisaciou èro pas noutado ? (Chas li troubadours en generau l’es pas. Mas quand aunbesou de rima ammé « Sant-Pau » se gèinou pas per escrieure « fanau, espitau… » dounc lei voucalisacious sou ancianos.)


Coumo la counjugasou del Coumenge es lengadouciano e pas tipicomen gascouno, pouden pas nous apieja soubre lei counjugasous per sabér.


So qu’es sigur es que Mountsaunès (« Mounsaunes » dien li tèstes dis encartomens) es un airau ounde l’article se dïs « ed, ech, ej’ » e « era » al singulier e « ez, eras, erai » al plurau. (ed pai, ej ous, ech huèc, era vilo, erai hennos) (auvirnhat : lou paire, l’ourse, lou fioc, la vïlo, lei fennos).

Li tres tèste d’oc portou soulomen « lo » e « los ». L’avio ja remarcat dien d’àutri tèstes de la Pireneios.

Al nord d’aquel aire « ed, era » i o la grondo plono toulzano ounde dizou « le, la » al singulier, « les, las » al plurau.

L’article es be dounc fourastier. Eici pouden n’èste sigurs, i o una formo escrito de la lengo « nalto » que remplaço una formo poupulàrio.

Chau èsse ounèste e dïre que dien tout lou Coumenge, lou quite Cousserans, se dïs també « le » e « les », mès pas jamai « la, las ».

Tant i o, lei formos « lo, los » sou fourastièros.

Chau remarca e cò’i forço impourtant que lou tèste del sègle XIV destrìo l’article « lo, los » del prounoum qu’es « lou, lous ».

Atau : « lous que voldran cambia » remplaço « los que voldran cambiar ».

Acò nous indïco claromen qu’al sègle XIV i avio bessai, almen ieu hou pensi, de O atones prounounciats /u/ mas que toùti li O touniques se diziou O.

Atau entre lou sègle XIII e lou sègle XIV on passo de « Totz » à « Toutz ».



DIFERENCIOS ENTRE LAS TRES VERSIOUS D’OC


En passant de la primièro versiou (s. XIII) à la segoundo (s. XIV) on passo dei formos « altre, alt, hostal » ei formos « aut®e, aut, ostau ».

On passo dis infinitieus « cambiar, laurar, venir » is infinitieus « cambia, laura, veni ».

On passo de « totz, los, jorn » à « toutz, lous, jour ».

La finalo –OR, de « senhor, onor »… se manté.

Toutos las versious dizou : « lo cami, lo pa, lo lendoma, lo vezi ». (Acò’i la formo del Cousserans)

Mas al sègle XIII escrivou « la mayso » e i sègles XIV e XV « la maison ».

Aquelo –n jounto pas ammé la prounounciaciou loucalo. Supausi qu’es un biais d’indica que lou O se dïs /u/. Fin lou mitan del sègle XVII se troubarò aquelo meno de grafìo en Lenngadò : « comprendre, conveni ».

Me damandabi s’èro uno excepciou ounde l’O se dizio Ou ou s’èro un arcaïsme de lengo. La grafìo « -on » oupausado ei grafìos « -a, -i » me fai clina pulèu per la primièro ipoustèsi.



DEL SEGLE XIV AL SEGLE XV

Lou tèste del sègle XV es en fait quauques paragrafes revïrats, cado tres ou quatre paginos. Vau pas releva pel menut toutos las diferéncios, sounque las que saltou is ueis.

Dien toùti li paragrafes del sègle XIV revïrats en lengo del sègle XV, lou –A atone finau deve –E : « deuenguda » devé « debengude ».

Acò’s interessant per qu’à Mountsaunès se dïs –O d’uèi : « debengudo ».

Pensi pas qu’acò saio una formo fourastièro mas que certanos regious – pas l’Auvernho – passèrou de –A à –O en passant per –E.

Las pèços de teatre lei mai vièlhos que jougabou à Beziers lou jour de l’Ascensiou portou –E mai que –O, puèi d’autros mai recentos portou –O à egalitat ammé –E, puèi –O soul demoro.

Èi pres l’esemple de « deuenguda » devengut « debengude » per moustra també un aute fenoumene.

Lou U anciô (qu’es un V minuscul de sigur) es remplaçat prou souvent per B, pas sistematicomen.

Aqui, on se pot damanda quone èro lou sabér del courrectour, ou de si legèires. Fetivomen leisso li V (majusculs) dien sa versiou nouvèlo e chàmbio la maje-part di U en B.

Acò leisso pensa que guel, ou si legèires, sabiou pas mai que U es V minuscul.

Pamen escrieu inquèro V dien li mots que dèu couneisse per escrit.



COUNCLUSIOU

Rapelen qu’à-n-aquessos epocos i o pas de tèstes administratieus francés, sounque quauques doucuments entre rèis e nobles.

Nousto charo lengo d’o èro una lengo administratïvo nourmalo.



.

jeudi 28 octobre 2010

Mistral : Lis Oulivado - traduction d'une Strophe

.




Mistral écrivit cette strophe en Lengo Nostro, AU POPLE NOSTRE, dans LIS OULIVADO :

"Que ta visto dounc s'alargue,
Pople, sus toun pais dous
Car se dis qu'un chin de pargue
Sus sa sueio n'en bat dous
"

Il la traduisit, dans sa traduction française en regard :

"que ta vue s'élargisse donc,
peuple, sur ton pays doux,
car un chien de bergerie
sur sa litière en bat deux."


Mais comment interprété cette traduction littérale, un des ami de Marsyas 2, du Lanvandou, se pose la question & ainsi nous avons lancer un concours ????
en voilà les résultats :

Que ta vue donc regarde
circulairement ton doux pays
Car on dit qu'un chien de parc
sur son tas de fumier en bat deux


Esplicaciou:

En realitat dinc belcop d'espressious "sueio" vòu dire "chez soi, chez lui".
Dans le TdF Mistral cite:
"Vai mau pèr lou rendié quand lou mèstre pisso sus la suèio" et traduit:
Le fermier est gêné quand le propriétaire habite près de chez lui.
Il cite aussi l'expression de ton quatrain:

" Un chin sus sa sueio n'en bat dous" et il traduit:
" Un homme est bien fort sur son pailler".

Dounc, revirado mai literàrio:

"Peuple, jette donc un regard
circulaire sur ton doux pays,
Car on dit qu'un chien même
apprivoisé est plus fort
que les chiens qui viendraient l'aggresser."

Sinon il y a une autre version des choses, par un autre traducteur, version très intéressante :

Que tu vue s'ouvre donc
Peuple, sur ton doux pays
Car on dit qu'un chien de berger
en vaut deux quand il est sur son domaine.




0+0+0+0+0+0+0

Traduire Mistral est bien compliqué, lui même fut le pire de ses traducteurs, & respecta l'adage italien : " Traduttore traditore "




Etant contre tout esprit de compétition tous les intervenant sont anonymes, toutes autres contributions seront les bienvenues.




.

mercredi 27 octobre 2010

Alan Broc : De Dàvid Goddis à Reggie Nadelson e Giles Blunt

.




De Dàvid Goddis à Reggie Nadelson e Giles Blunt.


Vau pas faire uno istòrio del rouman americô en passant per Ed Mc Bain e toùti lis àutri qu’admiri. Vau ensaja de vous dïre perqué eimi lou rouman poulicier americô.

Vous hou dizi per que cò’s una questiou que me sèi pausado après que quaucun m’ajo dït : « Ès enmascat per l’Americo, tu ! »

E be, nou. Hou sèi pas. Èi prou de mespretz per aquel païs ounde li gents perdou lours caissaus per qu’aun pas prou d’argent per li cura.

Virgil Gheorghiu escriguè dien « Les sacrifiés du Danube » en parlant de la Bulgarìo de soun epoco : « Dien li païs souto oucupaciou souvietico, li gents perdou lours caissaus. »

Acò’i parier is Estats-Unïts d’Americo.

Me dïrés, li païsatge, lou grond canyon e tout acò.

Vous respoundrèi qu’èi prou vouiajat e qu’agent prou vouiajat sabi que i o pas ris de mai jinte que li païsatges de Franço e d’Esponho. La quito Itàlio, tant plazento que saio, e seduzento, té pas targo à mis ueis.

Olivier de Kersauzon qu’admiri, noun pas coumo navigatour - que i entendi pas ris ei causos de la mar – mès coumo escrivan, escriguè dien « Mémoire salées »:

« Quitèri Tahiti en plourant per que sabio qu’ounde qu’anèsse, acò sario min jinte. »

Pensi parier per la Franço e l’Esponho.

Nou. Èi pas envejo de visca en Americo. Legissi ammé passiou de roumans que se passou à New York, de sigur, - Ei soulomen pas envejo d’i bouta lou pè - de roumans que se passou al Colorado, à Los Angeles, à Santa-Fe, de roumans, li de John Hillerman e de si successours, que se passou dien la grondo reservo apacho à chaval soubre quatre estats. I anario pas pertant.

Alèro qué m’agrado tant ?

Quand descoubriguèri Dàvid Goodis – que souni souvent Samuel per errour, en counfoundent li noums de dous rèis d’Israèl – descoubriguèri lou rouman poulicier souciau, lou rouman poulicier literàri. Chicom de plô mai nalt que lou « rouman de garo » per faire passa lou temp que prouduziou en Franço.

Eimi be lou rouman de garo francés també, mas l’admiri pas. Admiri lis autours americôs.

Acò’s uno de mei glòrios de Francés de sabér que Dàvid Goodis * 1 fouguè celebre en Franço abans de l’èsse is Estats-Unïts. Sen nàutri qu’aven guidat lou goust dis Americôs.



DROLES DE CARTESIANS !

En Franço sen alturous. Ne counsideran coumo de gronds literàris, e lou sen… à miejo.

Vole dïre que l’universitat franceso es bessai la milhouro per fourma nouste goust de legèires. Sen li milhours legèires del mounde e Goodis es pas lou soul escrivan americô d’exigéncio que troubè d’en primier soun public en Franço. Dienc uno meno qu’eimi plô min, la sciéncio ficciou, l’autour Norman Spinrad es celebre en Franço e pas talomen chias guel. Mas coumo dïs « Un succès mejan is Estats-Units raporto plô mai d’argent qu’un grond succès en Franço », tout simplomen per que lis Americôs sou mai noumbrous que nàutri.

Mas en Franço, de l’universitat à l’ome ourdinàri, aven gardat una vïsto inoucento del trabalh literàri. Tout lou mounde semblo crèire qu’un grond autour es un « ispirat », coumo dien la pinturo classico que reprend li mites gregaus, Apouloun nous dicto lis obros. Per de gents qu’aun la reputaciou d’èsse lougiques, marcan mau. Rebalan de vièlhos crezenços dis atges barbares !

Lis Americôs, li qu’escrivou, sou umils. Sabou qu’escrieure es un mestier, e qu’un mestier acò s’aprend.

Dien lours universitats de letraduro i o una secciou « escrituro » e vous ensenhou d’escrieure.

Lis gronds escrivans americôs se pausou pas coumo de gronds ispirats, mas coumo de bous oubriers, e sou li milhours.



LA TECNICO D’ESCRITURO

La sabi pas, mas cado mestier e cado art o sa tecnico. Un pintour aprend lou biais que chau tenï lou craioun e lou pincèl per faire tau ou tau efet. Lis Americôs aprendou aquelo tecnico, pas nàutri.

Aguèri pas de mau à escrieure « Lou virovent », mas aguèri de mau pel sequenciatge, lou decoupatge. Se l’avio escrit dienc uno grondo lengo crezi qu’aurio acumulat lei scenos interessantos, mas que lou lhibre aurio pas agut uno grondo unitat. Se sario coumpausat de scenos lis uno à coustat dis autros, sèns grond ligam, coumo chas Hemingway, qu’es mai interessant per sa vïdo que per soun obro.

L’astre fouguè qu’en pareissent cado tres mes dienc uno revïsto de doutge à sege paginos, moun rouman devio èsse court. Desbrinchèri bravomen, mas hou faguèri coumo pouguèri, sèns saber tecnique per me guida. Un Americô se sario min tracassat que ieu.

Èi remarcat quauques elements que i o dien li roumans pouliciers americôs despuèi un quingenau d’annados, e souvent també dien lours tièiros televisados :

I o duos enquisto à l’encop dien lou meme lhibre ou episòdi. Se podou jounhe en uno soulo à la fi, ou pas. Mas i o toujour duos enquistos desseparado al coumençomen.
Li roumans coumençou per un proulogue, que pot èsse lou primier murtre d’un tuadour en tièiro, una sceno traumatisanto viscudo per un efont, e coumprendren pas qu’al denouzomen quau es aquel efont, e coumo soun passat o determinat sis accious futuros. Es souvent uno sceno del passat, mas saben pas s’es lou passat del tuadour, de l’enquistaire, de la victïmo. Li persounatges ne sou anounimes, mas la sceno’i forto. Acò’s un boun « incipit » coumo se dïs en lati, una bouno debuto que beilo envejo de countunia de legi.

Vau mai acò que lei loungos presentacious de liocs e de persounatges chas Balzac ou Agatha Christie abans que se passèsso chicom d’interessant.



UNO TECNICO E UN ART

Mas se l’escritüro èro sounque uno tecnico, sufirio de sègre de cours per èsse un grond escrivan. Acò’i coumo al jioc d’escacs : sèns la tecnico fas pas ris, mas la tecnico sufis pas per venï grond mèstre d’escacs.

Vous vau parla de dous bous oubrier qu’aun també de gèni.

Reggie Nadelson * 2 es una fenno. Hou sabio pas quand n’en parlèri l’aute jiour. Coumo es una fenno, acò’i malaizit de sabér soun atge. Dïs pas sa dato de naissenço. O dien li quaranto ou dien li cinquanto ? Agacharés la fotò en noto.

Soun erò Artie Cohen es d’ourigino russo. Es nascut en Russìo. I o viscat fin l’atge de sege ons, puèi quatre ons en Israèl, e vint e cinq ons is Estats-Unïts.

Reggie Nadelson o pas aquessos ouriginos mas l’estèc de prendre quaucun qu’es pas nascut is Americos e qu’o agut leze de se faire una culturo russo vertadièro li permet d’agacha la soucietat americano del deforo coumo del dedin.


L’ediciou de pocho de « Sous la menace », traducciou de « Disturbed earth » coumto 413 paginos. Lou scenàri, un di mai ouriginaus qu’ajo legit, aurio pougut tenï en 150 ou 200 paginos. Acò vòu dïre que la mitat del rouman sou d’impressious, de dialogues, de remarcos, uno ambianço que vous agantou mai inquèro que lou mistèri poulicier. * 3



De pichous troçs fourro-bourro :

« Li gents anulabou lours vouiatges. Evitabou l’Asìo à causo del virus, la Franço à causo de la poulitico, lou Proche-Ourient à causo de la guerro e Israèl à causo dis atentats-suicìdis. Demourabou chas guéssi. Agachabou de nouvèlos terrifianto à la televisto, reteniou lis efonts à l’oustau. Lours efonts jiougabou à de jiocs video e faziou de chaucho-vièlhos. Me souvenio pas avedre counegut uno talo pour, sounque à Mòscou quand èri gafet e me drevilhabi la nueit, en crezent que lis Americôs nous mandariou una boumbo atoumico e nous boutariou en pousco. »


Ж

« Dempuèi qu’on avio instaurat lou Patriot Act – sounabou cò lou Patriot Act, mas acò voulio dïre en realitat que quau que saio poudio enfounça vousto porto – viscabi dinc una pour incounsciento. Coumo d’àutris arquiers avio afourtït qu’èro uno crano bouno idèio, qu’acò nous ajudario per aganta aquessos bourdilhos, mas dien moun cas èro pas qu’uno bravado. Supèr, ço-dizio. Saren pus empegats per ammé li mandats, per li jutge e li manifàcis dis advoucats que permetiou i nèrvis d’escapa à la presou. Tout èro bou s’acò permetio de lis agrafa, aquéssi moustres qu’aviou tuats mis amïcs. Poudio parla ammé lis àutri dei bourdilhos e di fadats que chalio manda à la cadièro electrico.

Mas aqui, èro diferent. Acò me fazio pour aquelo frenesìo patrioutico, aquéli gents que se faziou tabasa per que pourtabou de camisetos per la patz, aquelo foulio que se proufilabo en Iraq. »


Ж

« Pas lonh d’aqui i avio las palus salados e lei sanhos de New York ; à Pumpkin Channel, un cos poudio cabussa sèns leissa de traços. I avio també de boscs espés ; un terrouristo armat d’un lanço-missils pourtable poudio touca un avioun quand s’envoulabo. On arribabo facilomen dien aquéssi boscs, e en ivèr, quand èrou desèrts e que nevabo, digu vous poudio pas veire.

Ero al dissus de Rockaway Beach qu’un avioun s’èro esclafat en ouctobre de 2001, un mes après l’Ounge de setembre. Lis autouritats aviou afourtït que l’aparelh d’American Airlines avio patït un proublèmo mecanique. Mas belcops d’arquiers e de poumpiers que sabio, pensabou qu’èro un atentat terrouristo. Lis autouritats escoundiou la vertat e parlabou d’un accident que la vïlo poudio pas mai supourta uno ataco nouvèlo. Li gents aviou pas mai de resèrvos. « Pourrio pas tourna visca cò, ço-m’avio dït Maxino. Me demoro pas più ris. »


Ж

« Quòni sou aquéli gents que remarcou soulomen pas que lour efont o disparegut despuèi lou matï ?

De paures, ço-respoundè Sonny. De gents qu’ensajou d’arriba al cap del mes. Bessai que s’entrachou pas que lour filho es sourtïdo, fetivomen. Sou countents que fajo chicom. De gents qu’aun tres ou quatre efonts e dous emplecs cadu, mas pas prou per achaba la senmono. Vaqui quau sou. »


Ж

(Uno imigrado russo de 19 parlo)

« Alèro en arribant eici, me dïzi, OK, sarèi uno Americano. Aprendi l’anglés, qu’èi ja estudiat à l’escolo, legissi li journaus, ensaji de sourtï ammé d’Americôs, mas m’enuèii. Eici, digu legis pas de lhibres. Digu s’interesso pas à ris. »


Ж


« Tout ço que poudio faire, èro de demoura setat dien ma veituro, despouderat. La radio marchabo pas mai, lou chaufatge tampauc. Moun pourtable èro inutilisable à causo del blizard. Avio besou d’ajudo. Fiquèri la bendo video dien ma pocho, levèri lou coulet de ma blodo e davalèri de veitüro. Dien lou cofre troubèri una vièlho flassado e m’estroupèri. Lei môs dien las pochos, m’encaminèri. Avio l’impressiou d’èsse un coucho-vestït. L’esquino courbado, lou cap baissat, avançabi al mié de la chalado.

Dein mi sabatos trempados, la nèu venio d’aigo. Trantalhabi. Soute, coumo uno ouàsi dien lou desèrt, avisèri una luzour. Davant ieu se quilhavo uno espiçario, barrado e silenciouso, mas amm’ un escleire que luzissio tout al found. Tustèri la grazilho. La porto tremoulè.

Una pichouno Coureano fintè per la vïtro. Li faguèri de gronds sinhes. M’agachabo tout espourugado. Li moustrèri moun insinhe. Requioulè vel found de la boutïgo. Cridèi, mas lou vent bagajè mas paraulos e la nèu se rounsè dien ma boucho. Tremoulabi coumo una fueio.

La fenneto tournè pareisse d’un cop e tenio un troussèl de claus à la mô. Despestelè la porto, puèi la grazilho, que soullevè juste prou per que pouguèsse passa dejious en m’acoucoulant. »



LOU CANADIAN

Giles Blunt es Canadian, de parents anglés. Coumo es un ome, counfesso sa dato de naissenço: 1952.

Estudiè la letraduro à l’universitat de Toronto. Aquelo vïlo es l’Ateno americano. Lis archieus de l’estat de l’Ontàrio aun touto la coulecciou dis Armana prouvençau e tant d’obros en lengo d’o qu’es nousto primièro biblioutèco à nàutri felibres.

Vïsquè vint ons à New York ound’ escriguè de scenariòs de tièiros televisados. Es tournat à Toronto ounde la fourmaciou literàrio es à l’americano. T’ensenhou d’escrieure.

Vous recoumandi « Sourtïdo d’enliò ». « Black fly season » en anglés. « Surgie de nulle part » en francés. Lou tìtoul anglés s’esplico per lou fait que lou rouman se passo dien lou nord de l’Ountàrio en estieu, à la sazou dei mouschos negros, que fissou mai duromen que de mousquilhs. Acò’s un païs que patïs un ivèr forço loung, e l’estieu es insupourtable à causo dei mouschos.

De sigur coumo Algonquin Bay es à quatre cent cinquanto kiloumetre al nord de Toronto, i o també de scenos à Toronto ; toutos lei scenos medico-legalos mas també lou passat de quauques uns di persounatges.

Lou scenàri vous fai aleteja, vira la pagino despacientomen. Li persounatges sou pas soulomen d’enquistaires ou de truands, aun una vïdo, uno espessour, uno autenticitat, uno existéncio.

Acò coumenço amm' una drollo un pauc simplo à « la taverno di moundes » que se leisso atura per tout lou mounde e que respound à tout ço que lou dizou « A o, cò'i simpatique, e puèi sèt tant simpatique(s) ».

Lou sherif loucau la penso en perilh e la fo mena à l'espitau. Penso qu'es una simplo que s'es escapado.

Mas à l'espitau descoubrissou qu'o uno balo dien la tèsto. Es pas simplo. Es amnesico e o pas più cap de sentiment.


Demoro de trouba quau es e quau o vóugut la tua.

0+0+0+0+0+0+0

* 1 - GOODIS David (1917-1967)
Es demourat loungtemp descounegut is Estats-Units, sounque per si frascos ou sa passiou per lei grossos fennos negros. Mas la Franço l’admiro tôlèu la fi dis annados 1940. Pamen chau espera 1984 e lou lhibre Goodis, la vie en noir et blanc de Philippe Garnier (en 10/18) per coumença à couneisse la vïdo de Goodis. David Loeb Goodis nasquè lou 2 de mars 1917 à Filadèlfio. Fo d’estùdis à l’universitat de Temple e l’i recasso un diplomo de journalisme.
François Truffaut adaptè al cinema soun Tirat soubre lou pianisto, Jean-Jacques Beinex adapèt La lhuno dien la gandolo, Gilles Béhat adaptè Rue Barbare, sou milhour rouman à moun vejaire. Legissat-lou. Lou film, l’èi pas vïst, mas i o min de causos dien un film de dos ouros que dienc un rouman de tres cent paginos. François Girod adaptè Descente aux enfers.
Li tres darriers films pareguèrou be loungtemp après sa mort, ço que mostro quonte li sen fizèls.

* 2 - Reggie Nadelson
Nasquè à Greenwich Village e recassè un diplomo de journalisme à Stanford. Faguè de repourtatges per la BBC.
Reggie Nadelson coulabouro al Vogue americô e à divers quoutidians britaniques. Visco à Loundre e à New York.

Reggie Nadelson is a New Yorker who also makes her home in London. Born and raised in Greenwich Village. She was educated the local City and Country school and Elisabeth Irwin High School, majored in English at Vassar, and attended Stanford for her graduate degree in journalism.

*3 - Lou rouman de Reggie Nadelson e lou de Giles Blunt apareguèrou d’en primier is edicious Jean-Claude Lattès. Acò’s una referéncio siguro.


.

lundi 25 octobre 2010

Alexandre Langlade : UN NIS DE LAUSETA

.




UN NIS DE LAUSETA

A NA DULCIORELLA


Un jour que l'amelliè flourit
Anounciava la douça prima;
Sus la mountagna vau courrì.
Tant lèu que seguere à la cima;
Jout un lauriè deviste un nis
Bastit despioi cent ans tout-ara,
E de quatre iòus noun espelits,
I'en nisejava dous encara,
Tout d'un cop, jouta lou lauriè
Trauca una prima belugueta
Dau tebés sourel de febriè; (bis)
Mai i’espelìs una lauseta.

Pas pus lèu sourtida dau clos,
Dins l'air prenguet sa voulada;
E per la plana e dins lou bos
Esclafìs sa galoia aubada.
Cantava sus d’aires nouvels
E l'amour e l'endependencia,
E toutes lous pichots aucels
Per l'escoutà fasien silencia.
Ben lèu calandre, mousquetoun,
Roussignoulet, cardounilheta,
Bresilheroun à l'unissoun (bis)
Lou poulit cant de la lauseta.

En ausissent d'acord tant dous,
Tout ce que patis, ploura e trima,
Manobres e travalhadous,
Tout vieu, tout s’auboura e s'anima.
Mais aval, dins lous negres pins,
Ounte treva la sauvagina,
Aiglas, groupatasses, douguins,
Gaitavoun la paure mesquina;
Pioi, de cassaires abramats,
Que sa plouma ie fai lengueta.
Caleroun lasses e filats (bis)
Per cassà la nova lauseta.

A tant d'enemics agarits
Veniè d'escapà, Dieu sap couma;
Sous petassaus eroun garits
Anava lèu cambià de plouma.
Aviam vist fugi lou printems,
L'estieu e la fruchousa antouna:
Decembre ven, adieu, bèu tems!
La nebla gagna e viroulouna.
Dins aquel nivàs maufatous
Una aiglassa fasiè l'aleta...
Poucha, e, zou, dins sous crocs sannous (bis)
Escana la paura lauseta.

Decembre, ai! que sies ahicious!
Lou frech dins nosta car s'entrauca;
S'ausìs, à loga d'aucelous,
Crid de suita e de gralha rauca,
De cants de dòu, de bruchs de mort...
Et la nebla que desvarilha...
De que sias devenguts, rais d'or ?
A mounte sies, douça armounia ?
Sus noste cor agroumoulit,
Sourel, manda-nous ta flambeta;
Vene escaufà, vene espelì (bis)
Lou nisaliè de la lauseta.

Lous vots soun coumplits: lou sourel
A mai derevelhat la vida;
Lou caga-trauc dau blanc crevel
Auboura sa testeta ardida.
Mais es nascuda — ai! quante sort!
Quand per-tout brusis la countesta;
Soun abric per lou vent es tors,
Lou tron roundina sus sa testa.
E pioi, lous aucels maufatous
Se sarroun de sa bressouleta,
Autour dau nis arrambem-nous (bis)
Per parà la jouina lauseta.


Mars 1883





.

dimanche 24 octobre 2010

La Genèsi - Traduction de F Mistral - 1910 - Chapt III

.




CHAPITRE III
La tentacioun e la casudo.


1. Mai lou serpènt èro lou plus fin de tóuti li bestiàri qu’avié fa lou Segne Diéu. E
diguè à la femo: “Coume vai que Diéu vous a óusserva de noun manja de tout aubre
dóu paradis ?”’

2. La femo ié respoundeguè: “De la frucho dis aubre que soun dins lou paradis, n’en
manjan.

3. Mai d’aquelo de l’aubre qu’es au mitan dóu paradis. Diéu nous a recoumanda que
n’en mangessian gens e que la touquessian pas, se voulian pas mouri.”

4. Mai lou serpènt diguè à la femo: “Riscas pas de mouri de mort,

5. Car Diéu saup proun que, quouro que n’en mangés, vòstis iue se durbiran; e sarés
coume de diéu, sachènt lou bèn e lou mau.”

6. La femo veguè dounc que l’aubre avié de fru bon pèr manja, e poulit à l’iue, e que
fasié gau: e culiguè dóu fru, e lou mangè; e n’en dounè à soun ome, que n’en mangè.

7. E fuguèron dubert sis iue de tóuti dous: e coume couneiguèron qu’èron nus,
courdurèron de fueio de figuiero e se faguèron de centuro.

8. E coume ausiguèron la voues dóu Segne Diéu qu’après miejour, quand l’auro
boufo, èro pèr orto, Adam e sa mouié, pèr se leva de davans Diéu, s’escoundeguèron
au mitan de l’aubriho dóu jardin.

9. E lou Segne Diéu sounè Adam, e ié diguè: “Ounte siés ? ”

10. Aquest faguè: “Ai ausi vosto voues dins lou paradis, e ai agu crento qu’ère nus, e
me siéu escoundu.”

11. Diéu ié diguè: “Mai quau t’a fa counèisse qu’ères nus, franc que d’aquelo frucho,
que t’aviéu defendudo, agues manja ?”

12. E Adam diguè: “La femo, que m’avès dounado pèr coumpagno, m’a douna de la
frucho, e ai manja.”

13. E lou Segne Diéu venguè à la femo: “Perqu’ as fa ‘cò,- Elo respoundeguè: “Lou
serpènt m’a enganado, e ai manja.”

14. E diguè lou Segne Diéu au serpatas: “Pèr-ç o-qu’as fa ‘cò, maudi siegues entre
touti li bestiàri e animau de la terro! Te rebalaras sus toun piés, e manjaras la terro
tóuti li jour de ta vido.

15. Metrai d’enemista entre tu e la femo, entre ta raço e la siéu raço: elo t’escrachara
la tèsto, e cercaras tu-meme de la pougne au taloun.”

16. Diguè peréu à la femo: “Iéu multiplicarai ti magagno e ti jassino; enfantaras de
fiéu dins la doulour, e souto lou poudé de toun ome saras, e éu te douminara.”

17. Pièi diguè à-n-Adam: “Pèr-ço-qu’ as escouta la voues de ta mouié e qu’ as manja
de la frucho, que t’aviéu defendu de n’en manja, es maudicho la terro dins toun obro;
à forço de travai n’en tiraras toun viéure, tóuti li jour de ta vido.

18. Te jitara d’espino emé de cauco-trepo, e manjaras l’erbo dóu champ.

l9. Te nourriras de pan à la susour de toun visage, enjusquo que revèngues dins la
terro d’ounte siés esta tira: pèr-ço-que tu siés póusso, e en póusso tournaras.”

20. E Adam, à sa mouié, ié dounè lou noum d’Èvo, sus l’estiganço qu’elo sarié la
maire de tóuti li vivènt.

21. Lou Segne Diéu faguè tambèn â-n-Adam e à sa femo d’abihage de pèu, e ‘m’acò
li vestiguè.

22. E diguè: “Vaqui Adam qu’es devengu coume un de nautre, sachènt lou bèn e lou
mau: aro, que mandèsse pas la man pèr avera la frucho de l’Aubre de la Vido, e que
noun n’en mangèsse e noun visquèsse eternamen !”

23. E ‘m’ acò lou Segne Diéu lou foro-bandiguè dóu paradis de delice, pèr ana fouire
la terro, d’ounte èro esta tira.

24. E boutè Adam deforo; e davans lou paradis, ié placè ‘n Cherubin, em’un glàsi de
flamo sèmpre boulegadis, pèr garda lou camin de l’Aubre de la Vido.


C M Dubuffe
Adam et Eve et Le Paradis perdu
(1827)


.

mercredi 20 octobre 2010

Reggie Nadelson : Disturberd Earth (Trad Auvergnate d'A Broc)

.




Reggie Nadelson escriguè « Disturberd Earth » en 2004.

Lou rouman pareguè en francés en 2005 chas Jean-Claude Lattès souto lou titoul « Sous la menace ».
Un cop de mai on vèi que pels Americôs lou rouman poulicier es de letraduro noblo, ni court ni coustié.
Pel moument, vaqui un troç d’aquel rouman que presinto lou bàrri russe de Brooklyn.



0+0+0+0+0+0+0



« Me chalio pas rebala trop loungtemp à Brighton Beach.

Gaire de causo aviou chambiat dempuèi lou darrier cop qu’èri vengut. Retroubabi aquelo estranho darno de la rèire-Uniou Souvietico qu’avio counegudo en arribant. Emai mai. Brighton Beach èro devengudo un meno de pargue à tèmo e i avio de boutigos d’un fum de causos – de raubo ammé de brilhants, de bourros espessos, de jinto pourcelano – qu’on troubabo siguromen pas mai à Mòscou. Belcop de gents èrou vièlhs. Lis efonts èrou partïts per touto l’Americo.

Agaro poudio venï dien aquel bàrri. Durant d’annados n’èri demourat al relarg. Anabi pas jiamai à Brighton Beach, sounque quand èri soubre un afaire, e acò me desplazio. Entretenio uno meno d’aziranço, l’alimentabi, me trufabi secretomen di biais de prouvinciaus d’aquéli gents, d’aquessos fenno ammé lours permanentos descoulourados e lours jeans delavats que semblabou de putos. Sabio atisa moun mesprètz à cops d’escornos soubre guessos, lours omes, lours bàrris mitous. M’en coungoustabi de mespretz.

A la debuto, en arribant à New York, avio trabalhat moun anglés e m’èri desbarrassast de moun accent. Avio aprés à parla coumo un New Yourkés. L’aziranço di Russes m’avio rouzigat durant d’annados, mas un jour avio decidat de leissa toumba. Avio rescountrat Tòlya Sverdloff. Eri ana’ à Mòscou per uno enquisto e m’èri enamourat de Svetlana, la cousino de Tòlya. Puèi Svetlana èro estado tuado per una veituro trampèlo qu’espetabo.

Lou passat s’èro prou degansat. En Russìo me demourabo pas più un èsse char. Renouncièri à moun azir tablèu que me sintiguèri mièl. Amai troubèri de plazi à parla aquelo lengo. Eimabi si sounouritats que tournabou s’enguilha dien ma persounalitat. De cops legissio de russe per lou doublida pas. Amai de cops acò me plazio. Sabiou escrieure, aquessos bourdilhos, escriviou de roumans coumo digu mai, de pouesìo també. Poushkin, acò èro pas de besucarieto.


Vïrèri dien Coney Island Avenue e m’arrestèri davant la librario Batoumi, à coustat de l’istitut de beltat “ Au ! poulido”. Tôlèu que me veguè, moun amic Dùbi Petròvskii gisclè de darrié soun taulier en agitant un lhibre.

Dùbi èro vengut de Russìo per Israèl, coumo ieu, mas s’arrapabo à sa russianitat. Ero un saberut qu’avio dien li setanto, bèl coumo un galejou, amm’ uno caro cavado e devariado, d’ueis blèimes enfounçats e un gros rire. Couneissio tout lou mounde à Brighton Beach e s’en carrabo. Anabo de cops à Manhattan per si reünious de biblioufils, per ana à l’oupera ou per ana chai bouquinistos. Amm’ acò avio de tresaurs que digu mai poudio pas trouba.

...

Un article counsagrat à Dùbi e sa boutigo, publicat dien lou New York Times, èro encadrat à la paret. La boutigo sentissio à lhibres vièlhs, vièlhos religado de cuèr, e à lhibres de pocho alassats.

Boujiour, Artémii, ço me dïguè d’una voutz dóuço, e nous sarreran la mô avant de nous embrassa. Èi acò per tu.

Me parè lou lhibre estroupat de papier kraft e menimousomen courdelat, ammé moun noum e moun adrèisso escrits à la mô.

Quont te devi ? ço-faguèri.
Nourmalomen deurio te faire paga tres cents doulars, qu’es un lhibre excepciounau, mas puèi qu’acò’i tu, doùna-me cent cinquanto. Acò te counvé ? Ès pas trop raspat ? Sabi qu’ès toujour raspat e que menes aquelo enormo Cadillac. Es amour d’acò que manques d’argent. Nou, sèi pas trop raspat, ço-messourguèri en li fazent un pagadis.
As vïst l’article del New York Times ? ço-me damandè pel miliounen cop.

Lou legiguèri un cop de mai.

Alèro, qué de niòu per eici ? Vas plô ? E lis afaires ?
Pas terrible. Ja après l’ounge de Setembre èro plô malaizit. Li gents d’eici croumpabou pas mai de lhibres; demourabou plantats davant lours televistos. Aviou pour. Erou venguts eici per qu’acò’s un païs sigur, e vaqui que l’èro pas mai. Puèi acò fouguè lou bourdèl en Russìo. Ou pulèu acò lou fouguè inquèro mai. Li Chechene envaziguèrou un teatre e assassinèrou de gents à Mòscou. Couneissi una dono, sa neboudo i èro dien aquel teatre. Li gents agachou à lour entour e vezou que l’impèri
countùnio de s’espatarra, en escupissent de mèrdo amai.
Quone impèri ?
L’impèri russe. L’impèri americô.
Coumo dien toun lhibre, es acò ? A prepaus, acò avanço ?
Sabi pas. Sèi pas sigur que l’analìsi de l’espatarromen dis impèris souvietique e americô dien l’amiro d’uno reacciou en cadeno pougo venï un “mai legit”. Qué ne penses ? Bessai que deurio l’i metre un pauc de sexe. Mas li rescountri, li gents, Artémii, li gents que fintou l’Americo e que vezou d’arrestacious sèns razou, de gents internats, e se dizou que l’Americo semblo l’Uniou Souvietico. Crèbou de pour.
Ah ?
Anen, Artémii. I o de gents inteligents per eici. Toùti li Russes de Brighton Beach sou pas de bourdilhos, de puto ou de nèicis. Chifrou, legissou, vouiajou. D’acòrdi, la maje-part di jouves s’en vaun, s’agradou pas eici. Trobou qu’acò’i passat de modo. Mas i o de gents inteligents que demorou. N’i o quitomen que pensou de tourna alai puèi que i o pas mai de lioc sigur. “Paure crusòu culturau! ço-dizou. Te foundou dien lou molle, que devengues un Americô.” Mas i o pas de culturo, pas cap. Sounque aquelo religiou dessenado que lour fai crèire à la Biblo coumo s’èro lou listier del telefone.

Dùbi me fazio rire.
Devi i ana, ço-diguèri. Bouno chanço per toun lhibre. L’escrives en russe ?
Li dous. Lou trazudi ieu-meme. Mas tu, cò vai, Artie ?
Cò vai.
Sabes à qué podi pas m’acoustuma ? A-n-aquel sentiment que la guerro s’aturo. Me remembri qu’hou sentiguèri acò, quand èri pichounèl, à Lieningrad, que la guerro s’aturabo. Parier puèi en Israèl. La nueit, agachi lou plafound e me dizi:
“Acò vai pas tourna coumença.”
Qué sen anat faire en Iraq ?
Vénio bioure un té un d’aquésti jiours, ou minja un bouci. Vénio à l’oustau.
Proumés, Dùbi. Vendrèi. Merci plô.
Podes demoura per l’espartï ?
Podi coumanda chicom.
Nou, merci plô, qu’èi un rescountre.


...




.

mardi 19 octobre 2010

Fernand Clément : Istòri de Prouvènço (extrait

.


La Prouvènço ligouro
(2500 à 500 avans J.C)




La civilisacioun ligouro faguè à l’epoco dóu brounze de prougrès rapide. Desenant l’ome vai coumpli de long vouiage pèr ana querre aquel estam que i’es assouludamen necite per trasfourma en brounze lou couire qu’atrovo un pau d’en pertout. D’avé d’armo de brounze ié bouto uno grosso superioureta sus li pople qu’an encaro que d’armo de pèiro. Li Ligour mounton de batèu, s’en van liuen en Bretagno, en Irlando, i païs balte: li routo de l’estam s’encapon li proumiéri routo de 1’umanita. Aquéli Ligour èron d’ome rude, rablot, fort e resistant. Inalassable caminaire li sounavon “li rapide”, se devinavon tambèn de tiraire renouma. Li femo de soun caire se tenien gaiardo e rusticarello coume l’ome. Lou Ligour proun inteligènt passavo pamens pèr lou pople lou mai ilitera. Mai avié lou culte dòu terraire e pas pèr dous sòu d’esperit de counquisto : barrulavo entre terro e sus mar que pèr soun coumèrçi.

Es à-n-aquelo epoco (d’istourian auson precisa en l’annado 1581 av. J.C) que se plaço la legèndo d’Erculo. Erculo èro un eros fenician, fiéu, segound la fablo, de Jupitèr e d’Alcmèno; vouiajavo souto l’escais-noum de Melkarth; visitè l’Africo, l’Espagno, la Celtico. Persounificavo, pèr miés dire, lou pople fenician, grand barrulaire dòumounde alor couneigu. Arriba i Bouco dòu Rose, Erculo après d’avé travessa lou flume s’encapè sus d’uno plano rouginasso e bartassièro. Lou mié-diéu avié tout-bèu-just chausi soun endraiado que devistè davans d’éu dos bèsti ourriblo, mié-tau mié-ome, em’ uno creniero rousso touto entre-mesclado, de làrgis iue sus d’un gros moure bavous! Aquéli monstre balançavon à l’entour de soun enorme pitre vint parèu de bras pouderousamen muscla. Erculo faguè ni uno ni dos, tiblè l’arquet e pausamen mande tóuti si flècho qu’anèron se planta dins li vèntre e li pitre. Li gigant ourlavon e boumbissien à l’entour dóu eros: reüssiguèron meme à ié rauba sa masso! Alor Erculo desarma se veguè mau, implourè soun paire Jupitèr pèr que l’ajudèsse e aqueste faguè subran plóure sus li gigant uno grèlo de roucas qu’aguè resoun d’Albioun e Bergioun vo Ligur, fiéu de Neptuno. Es despuèi que la Crau es clafido de pèiro, car en mai di coudoulet que Durènço avié carreja, quouro èro aqui soun lié, i’aguè li massacan de Jupitèr! Vuei se vèi clar dins la ficioun d’Erculo: la lucho contro Albioun e Bergioun vo Ligour es que la tradicioun de l’oupousicioun que li Fenician rescountrèron de la part di dos pople celte e ligoure (en celte “albion”, alp, vèu dire “abitant di mountagno” e Ligour, Iii, “ma”, “gwyr” ome de la constiero). Aquelo legèndo fai la provo de l’ancienneta dis escourregudo di Fenician en Prouvènço.




Aquéli Fenician que traficavon tout au long de la coustiero s’establiguèron pièi, à B e rgine (lou Berro de vuei, toucant la Crau), à Mounègue (ounte s’es descubert un temple d’Erculo), à Roudanausia (que sarié Bèucaire) e à Heraclea (Sant-Gille). Li Fenician croumpavon en Prouvènço li pèu de brau gavot, de grand bèsti, de bisoun que n’avié de troupelado dins lou païs; ié croumpavon de pampaieto, que se n’en trouvavo dins li ribiero. Es bessai aquéu coumerçi de l’or qu’a crea la legèndo, countado pèr Apollonius, que lis Argonaute (aquélis eros grè parti pèr la counquisto de la To u i s o n d’or) aurien davala lou Rose vers 1200 av.J.C. Li Fenician escambiavon si croumpo contro d’armo, d’estofo groussièro, de liquour, etc.

Ensignèron i Ligour lou culte dóu soulèu emai la sciènci de l’astrounoumìo e de l’agriculturo, establiguèron long de la coustiero uno routo magnifico que pu tard amourcè la vìo massalioto e roumano. A-naquelo epoco li Ligour mountèron li proumié dolmen, aguèron de baumo sepulcralo e de pèiro levado. Es subretout souto li dolmen, que n’avèn un bèu tipe à la pèiro de la fado à Draguignan, que s’enterravon li mort emé sis armo de guerro, si estrau, si coulié d’os, si couquihage, etc.

La religioun siguè ensignado pèr li Druide: èro facho de supersticioun emé quàuquis entrevisto filousoufico. Soun ourganisacioun soucialo èro simplo: vivien en famiho isoulado vo groupado en vilajoun; plusiour groupamen fasien uno tribu. I’avié d’endré de marcat e de recatadou (oppida, camp de pèiro sèco sus d’auturo). Lis oppida ligourian li mai celèbre en Prouvènço soun: lou Pan de Municioun entre Puyloubiers e Pourrières, lou Castellas de Roco-Favour, li Cauvin à Rogno, lou camp d’Ouliéulo, lou de Baumo de Veniso, dóu Castellar, etc. E long-tèms aquélis aujóu nostre an viscu de tèms de misèri, de drudesso, de lucho e de pas que soun istòri es incouneigudo. Vers lou VIe siècle av.J.C. li Galate parti dis ermas de la Russìo avien deja óucupa lou païs que se devinèron la Poulougno e l’Alemagno. Vaqui qu’envahiguèron la Celtico. Li Galate èron de vagant, s’enanant sus de lourd carrièu, darrié si manado e sis avé. Mai avien d’armo de ferre e li Ligour avien que d’armo de brounze que se roumpien eisadamen. Tambèn quouro li Galate s’encapèron en Celtico e Ligourìo après unolucho despariero que duré pamens très siècle li Ligour aguèron de demanda sebo. Es dounc à la descuberto dóu ferre que counvèn d’atribuï la mescladisso di Galate, di Celte e di L i g o u r, mescladisso qu’a coumo resulto lou pople galés. Partènt d’aqui la Celtico se noumè la Gaulo. Dóu tèms que se fasié sus l’encountrado nostro aquèu mesclage de raço, lou coumèrçi sus la Mieterrano adusié toujour de navegaire nouvèu.


Es ansin que vers l’an 600 av. J.C. uno chourmo de Fouceian arrambèron sus la coustiero di roco agudo e nuso que ié rementavon la Grèço. Protis que li coumandavo vai à l’endavans di gènt de l’endré (la tribu di Segobrige) que mesfisènt s’alestissien deja pèr faire targo.

Protis i’óufris d’estofo, de pougnard, de perfum. Nann, lou cap di Segobrige, es aqui sourris e se decido pèr la bono acuiènço. S’encapavo qu’aquéu jour la tribu menavo grand trin: la fiho de Nann avié de se chausi un espous. Souto lis óulivié sauvage, Protis que s’es gandi à l’envito de Nann vèi uno taulejado espetaclouso mounte li viandotubon e li bevèndo fermentado s’eisalon. Protis souno si matelot que fan canta la voues di flahutet. Li barbare s’amoulounon, li cap fan lou round à l’entour de Nann. Pièi un courtège s’envèn dóu vilajoun vesin: es Gyptis qu’arribo au mitan de sis esclavo. Es grando, minço, bruno, vestido de blanc; sa tèsto se clino; dins si dos man tèn pïousamen uno coupo de cerveso mesclado de mèu. Es galanto que-noun-sai. A soun arribado tóuti se soun dreissa. Li rouito mounton sus li gauto de Gyptis que proumeno plan soun regard sus lis ome de sa nacioun; pièi, levant la coupo, béu uno goulado d’aise d’aise. Lou silènci pretoucant, l’esmóugudo generalo es à noun plus. Chascun tèn soun alen e s’ausis que lou clapouteja de la mar sus lou ribeirès proche. Vaqui que Gyptis, à la souspresso generalo, fai avans vers Protis e ié presènto la coupo.
Protis l’aganto e béu d’uno alenado, pièi se clino e pauso un poutoun sus lou pèd nus de la jouvènto saliano. Alor uno rumour brusis; li Grè mandon de crid de baudour; li cap di Segobrige maucountènt renon e barboutinon entr’ éli. Li causo van se gasta. Mai lou cap de tóuti, Nann, davans l’èr suplicant de sa fiho, fai un gèst. Protis s’aproucho e Nann toco de soun batoun la tèsto de l’espous chausi. Alor touto l’assemblado aclamo, li flahutet di Fouceien siblon soun cant d’amour e di galèro grèco davalo touto uno cargo de cherpo, de bijout, de perfum. Protis prenguè soun espouso pèr la man e ié moustrant lou sòu ié venguè:

- O Gyptis, es eici mount ai poutouna toun pèd nus qu’emé la permessioun de toun paire e di Diéu pausarai la proumiero pèiro de la nouvello Foucèio... Es aqui en efèt que s’enaurè pièi Massilia, l’antico Marsiho. Li Fouceien aguèron lèu basti uno vilo sus l’auturo (qu’es vuei li Carme) e un port de coumèrçi maritime; pièi ensignèron l’agriculturo i Salian, l’ensert de la vigno e de l’óulivié, moustrèron tamben sa religioun e Diano s’encapè lèu la divinita tutelàri de la Prouvènço.

Tout anè bèn uno longo pountannado gramaci l’inteligènci e la poulitesso di Fouceien. Mai li Salian devenguèron jalous de la prousperita de la coulounìo fouceiano e decidèron de foro-bandi lis estrangié. A-n-aquelo epoco de Galés qu’óucupavon la Celtico, emé soun èime de counquistaire, s’enanavon vers l’Italìo e après d’avé travessa la Prouvènço campavon au pèd dis Aup. Bellovèse li coumandavo. Li Fouceien anèron ié demanda ajudo contro li Salian. Mai aquésti avien pres li davans: lou rèi Coman venié de decida que, 1ou jour de la fèsto de Floro, Massilia pèr ruso toumbarié dins soun poudé. S’encapè qu’uno jouino saliano Acita, amavo un massalioto, Teoudème e dins uno resconte de niue desvelè lou proujèt di Salian. E aquésti alor fuguèron massacra fin qu’au darrié sus si càrri de fuiage quouro s’en venien dins la vilo pèr assista treiamen à la fèsto. Bellovèse counsoulidè aquelo vitòri e faguè alianço emé Massilia.




.

samedi 16 octobre 2010

François Viangalli : Densité brève - Poèsie Corse

.




François Viangalli : Densité brève



U culore nasce incù u lume :

ch’ellu si cambii u lume,

s’alteranu i culori.

Postu chì ùn ci sὸ paesi

chì t’abbianu listesa polvera.

Ùn si pὸ parte da qualsiasi locu

senza mutà se stessu,

corpu è anima :

facenu l’ochji l’esiliu primu.

La couleur naît de la lumière :

que la lumière change,

les couleurs s’altèrent.

Comme il n’est de pays

qui soient jumeaux,

qui portent la même poussière.

On ne peut quitter un lieu,

sans se changer soi-même,

corps et âme :

c’est le regard qui crée

le premier exil.

Chjara notte chì riposa,

quale sà quant’è mè

l’esiliu è a vicinanza

di e pensate sin’à a terra,

issa terra umida è muscosa

nù l’inguernu di u ritornu ?

Claire nuit qui repose,

qui sait comme moi

l’exil et la proximité

des pensées jusqu’à la terre,

cette terre humide et parfumée

dans l’hiver du retour ?



0+0+0+0+0+0+0


Avec l'aimable l'autorisation de Norbert Paganelli

Revue : NU(e) - 13 poètes corses



.

jeudi 14 octobre 2010

Per-Jakez Helias : PENNHEREZ AR PALUD - traduit en Auvergnat

.



Alan Broc : Venguè tardivomen à la pouesìo e semblè hou regreta. Chau crèire també que li pouetos bretous sou fats per dïre la noustalgìo.





PENNHEREZ* AR PALUD
(l'eretièro de la palu)


( * Pennherez es l'eretièro
quand es fantouno unico)



Al pounent banhat d'embruns
l'auro d'estieu flaquis
Al pounent banhat d'embruns
Uno lauzeto, en chantounant
O fat oumenatge al souguilh que davalo.
Soubre l'espandido del païs sèns raso
Ple d'una peno amaro
Plourabo Roso Kernitu.

Dien sis ueis coulour de pèiro,
antan coulour d'ambre e d'or chaud,
Dien sis ueis coulour de pèiro
I o lou desèrt de la lando.
Coumo un ressou amar dien lou vouide
L'estieu s'es taizat dien lou miejour,
E tremoulè bravomen
La maneto de Roso Kernitu.

Eretièro de la palu de la mar,
Culiguè de chaussido,
Eretièro de la palu de la mar,
Me beilè soun perdou.
Cò's estat be trop tard,
La dabòrio de l'atge es arribado,
Eri eimat, hou sabio pas
Per Roso Kernitu.



boutat en auvirnhat per Alan Broc,
felibre d'Auvernho




0+0+0+0+0+0+0



De troçs del tèste d'ourigino:

Er hornog leun a vorniz
Aezenn an hañv a ya gwann
Er hornog leun a vorniz
Eun alhweder, a vouskan,
E-neus meulet heol an deiz.


.........

Re vraz dale a zo bet,
Diskar an oad zo erru,
Karet e oan, ne ouien ket
Gand ar Rozenn Kernitu.


.

dimanche 10 octobre 2010

Sully-André Peyre : APRÈS DE MILENÀRI...

.





APRÈS DE MILENÀRI...

Après de milenàri dins l'escur,
Uno amo se reviho e se remento,
Oublidado, perdudo, i foundamento
De la vido, de l'obro e dóu malur.

— Quant i'a de jour que ma vido es passado?
Es que la mort a leissa quaucarèn
De moun desir, de si gèst aparènt:
Ma voio lasso e ma joio estrassado?

Di long travai toujour recoumença,
E di grand chaple, e di vèspre tranquile?
I'a-ti plus rèn que se taise o que quile,
I'a-ti plus res? I'a plus que de pensa,

Dins l'estrechun de l'oumbro e de la pèiro,
Presounié de l'eterne, que noun saup
Se l'auro de la mar, pleno de sau,
O se la plueio, e la vitro que guèiro,

Soun encaro un alen, uno tristour,
O se la terro es uno luno morto?
De que s'enauro au rode de la porto,
E de que s'amoulouno? E la mistour

D'aquélis ur de pas e de relèime,
Quouro i'a plus d'espàci ni de tèms,
Quouro la vido à la gràci se tèn,
E que lou cors es uno flour de l'èime.

Es lou desvèi d'un mort incouneigu,
Un sounge dóu noun-rèn, qu'estouno encaro,
Estènt que vuei, liuen de ço que s'encarro,
Uno musico a davala dins tu.



(1947.)


.

jeudi 7 octobre 2010

Parlicado del Duc de la Salo de Rochomauro ei XVIIncos fèstos de l’Aglantino de Brivo en 1911.

.



Une traduction d'Alan Broc!



Parlicado del Duc de la Salo de Rochomauro ei XVIIncos fèstos de l’Aglantino de Brivo en 1911.


Chau pas crèire que lou duc parlabo en oc e escrivio en francés. Touto sa parlicado i Lemouzis es en lengo d’o.

La premso n’en dïguè : « De l’Auvernho, del Perigord, de toùti li parçôs del Lemouzi, li tenents de la Renaissenço prouvincialo èro vengüts al rampèl courau di felibres e dis abilhos del bournat. »

(Lou tèste francés dïs « des abeilles de la ruche » que tout lou mounde sabio ço que voulio dïre « lou Bournat », noum de l’assouciaciou felibrenco perigordo, principalo ourganisatriço dei fèstos. AB)

Vaqui dounc dien soun parla e soun ourtougràfio*, la parlicado del duc de la Sallo de Rochomauro :

Lou duc dins soun Automoubile

Coumplimen del duque de la SALLE, majouraou d’Oubernhe.

Soun parla es lou de Sansac de Marmiesso.


Ж


Lou corotari limousi


Ж


Fraïres Limousis,

Sei dobolat de lei mieous mountonhos del Contaou bol Poïs-Bas, que disons naoutres, per bous pourta lo brossado amistodouso del Poïs nal d’Oubernhe, soluda bouostro reino del Felibritchie limousi tont poulido e douçoreloto, bouostre berturious « chaptal » lou Mojouraou Boumbal, moun counfraïre eimat, bous pourta ô toutes les coumplimens amistodous de bouostres bisis de delaï lo Dourdounho e los coms d’ô Monber. (= e las calms de Mountverd)

Es plot bertat de dire que d’estre soben gasto rès e que del sossicat be l’èime !

Estet un temps que nous imoginosions dioure ol Mietchour lou clon qu’obiou leis nouostres Troubaïres ; cresions que d’Arlo, d’ô Beziès, d’ô Toulouso, nous ero bengudo lo foufo appassiounado des Pierre d’ô Bit (Pèire d’à Vic), Pierre Rougier, Oustou d’Ourlhat, e que leis bouostres gronds contaïres d’oncien temps, leïs Bentodour, leïs Ussel e tontes maïtes s’erou ensignats oïs escolos de Proubenço. – Sabons huei, ô n’en pas douta, que si naoutres debons ô lo Proubenço aquelo renaissenço Mistrolenco nascudo ô Fount-Segugno, espondido ol souel d’ô Maiano, pel païre de Mirèio, lou Mietchour o recegut, oncien temps, del Limousi, los premièros leiçous de pouesio Roumano e qu’eici fouguet bressado dins un bret limousi, oquello lengo de Guilhaoume, lou couomte d’ô Poitiers, que paouco ô paouco, gonhet l’Oubernhe, les païs d’ô Roudès e del Caousse, de Lengodoc, Proubenço, Cotolounio, e quittomen* l’Itolìo.



Terro maïralo deïs Troubaïres, lou Limousi o bit rotchia (= o vïst raja), ol pè d’un deïs sieous rots, l’uel de la fouont de pouesio que s’alondet bol Mietchour. Leis salos des costels d’ô Bentodour e d’ô Turenno, ousiguerou los premieros consous des pus onciens Troubaïres. Oprès uno nuet negro, longo de maï de cinq cens ons, leis nostres païres, prou offonats ô s’opora deis tustes que leis affrababou e d’amoun e d’obal, obiou maï ebetchio de ploura que de conta ! (= mai envejo) - Lou premié, lou Limousi tournet prenre clon (= clam). Goris, en prou fat, (= en prou fa) de lo poou de beire lo terro s’ofroba omasso del temps que lou nostre Gerbert d’Ourlhat ero Papo d’ô Roumo, leis mascles Limousis se pouguerou pas tene de demoura mutes, s’alancerou ô bonta la beltat de lours mestressos, lou ploser de fa lo guerro e l’omour. Otaou nasquerou tchia baoutres, los premieros consous deis Troubaïres, otaou se fourmet eici e se l’i ofustet oquello lengo de los Cours d’Omour, porlat raoufi e delicat, que s’opelabo Lengo Limousino, e memomén d’Oubernhe, dobon d’estre botetchiado del caïre noum de Lengo Roumono, lengo pouderouso e sabento, tot marrido e espilhonsado ohuey, qu’en prou fa si leïs
nostres potaïs gardou marco, paoures bostordous desonats, de lour reïde-beleto, lo lengo Ustotchiero deï Gronds e deï quittes Reis, ol temps de Bernat de Bentodour, Guinot d’Ussel, e Feidit d’Uzercho.


Ж


AB

Septembre 2010

.

mercredi 6 octobre 2010

Ive Gourgaud : Grammaire cévenole – dialecte central alésien ».

.


Une présentation de la Majorale Pierrette Bérengier


Marqués de la Fare-Alais


Uno gramatico que nous mancavo

E vo, ges de gramatico cevenolo avié pas encaro pareigu. Acò’s fa. Ive Gourgaud vèn de publica la proumiero partido de la « Grammaire cévenole – dialecte central alésien ».

En se foundant sus li tres sistèmo d’escrituro utilisa fin qu’aro: Boissier de Sauvages (1756), Marqués de la Fare-Alais (debut dóu siècle XIX) e la grafìo mistralenco asatado au cevenòu pèr lou majourau Arnavielle, l’autour establis un grafìo pèr lou cevenòu literàri pèr lou siècle XXI dins lou pur esperit mistralen.

Dins uno segoundo partido, s’entrevara de la mourfoulougìo particuliero dóu cevenòu e dins la tresenco, di sufisse. La darriero partido sara counsacrado i dialèite cevenòu noun alesen, bord que li Ceveno s’estalouiron de Langogno en Louzèro à-n-Aubenas en Ardècho e de Nant dins l’Aveiroun à Soumiero dins lou Gard.


P.B.

Lou Majourau Arnavielle


0+0+0+0+0+0+0


L’oubrage pòu èstre coumanda em’un chèque de 5 éurò au noum d’Ive Gourgaud, 56 av. du 8 Mai, 30520 Saint-Martin-de-Valgalgues.



.

lundi 4 octobre 2010

Tamaris : Mistral - Mireille Cant XII-45

.






De clarinèlli tamarisso
Au mendre vènt boulegadisso
De long campas d'engano, e dins l'oundo pèr fes
Un vòu de ciéune que s'espurgo;
O bèn, dins la sansouiro turgo,
Uno manado que pasturgo
O que passo en nadant l'aigo dóu Vacarés.



F Mistral





.