mercredi 30 décembre 2015

J. D'Arbaud : CHATO D'ARLE







CHATO D'ARLE 


Vos que te digue, chato bello, 
Perqué t'en vas, chasque matin, 
Espelido dins ta capello 
Coume la roso di jardin? 

Escouto: canto la cigalo, 
Mirèio camino pèr Crau, 
Eila, lou trepa di cavalo 
Fai envoula li perdigau; 

Mai, blèimo sout l'escandihado, 
Elo vèi, au miejour risènt, 
Dins l'oumbro de la bartassado, 
Lusi la caro de Vincèns. 

L'Angloro passo... Es Esterello 
Que blanquejo dins la liunchour. 
Lou vènt boufo sus li tousello 
E Calendau plouro d'amour. 

* * 

Rèino di niue pleno d'estello, 
Qu'i ple badant de toun mantèu, 
Vujant lou fiò dins si parpello 
Empourtaves noste Aubanèu; 

Tu, qu'au soulèu que se reviho, 
Bandisses, di brusc en coumbour, 
D'eissame roundinant d'abiho 
E li butes dins la clarour; 

Maire qu'i chato de la Raço, 
Gardes, pèr flouri la ciéuta, 
E mau-despié dóu tèms que passo, 
L'espandimen de ta Bèuta; 

Veici toun sang, Vènus alerto, 
Lou fres rousié s'es espeli, 
eici lou rire clar de Nerto 
E la cansoun de Magali. 

* * 

Vaqui perqué, dins ta capello, 
Chato d'Arle, chasque matin, 
T'en vas, jouino, espelido, bello 
Coume la roso di jardin. 


*+*+*



lundi 28 décembre 2015

J D'Arbaud : VIRGILIUS.







VIRGILIUS


À l'aire clar de la patrìo, 
En penecant sus lou gres dur, 
Sènte l'óudour de ta ramiho 
Voula sus lis òrdi madur. 

Miejour amato lis eissame, 
L'embat boulego li canié: 
Regardo, emé soun grand voulame, 
Veni Sant Jan lou Meissounié. 

Fai-te fort, moun aubre, recasso 
Pèr abari toun bos nouvèu, 
Lou blasin dóu nivo que passo 
Emé li raisso de soulèu. 

E, paire gaiard di jitello, 
T'espandissènt dins lou clarun, 
Buto ta sabo e renouvello 
Lou sang pur de ti sagatun. 


*+*+*+*



samedi 26 décembre 2015

Peireto Berengier : À touto criso, sa soulucioun







À touto criso, sa soulucioun


Ah ! nous n’en fan de bello lis agricultour. Sabèn tóuti que nous volon faire empassa touto meno de pourcarié, mai cade jour n’aprenèn de nouvello. Vai ansin qu’un journalet de l’Ardecho nous esplico plen de nouvèuta.

Au siècle XX, à forço de seleiciouna li grano an proudu de resultat espetaclous.
Li cabro cambadejavon dins li colo, e li clapié li restancavon pas. Soulamen, fasien pas tant de la. Aro, an tripla sa prouducioun coume li vaco que, liogo de 3000 litre de la cade an, n’en pourgisson 10.000 litre e soun devengudo d’usino lachiero sus pato. Lou proublèmo di cabro es que si piés tocon lou sòu e lis empachon quand i’a d’argelas o àutri baragno. Parié pèr li tau de councous que sis afaire rason li mouto. Li moutoun, trop bèn seleiciouna, si pato li porton plus. Vous dounon de bèu gigot mai an de mau a davala li pendis cevenòu. Urousamen qu’eici avèn garda de raço anciano e asatado au païs. Aiours, i’a de bèus estable, bèn plat e bèn cimenta ounte riscon rèn e de pradarié flourido bèn plato tambèn.

Tout anarié dounc charmant se la seleicioun naturalo bastavo. Mai, buta pèr la foulié di grandour, li labouratòri e li cercaire passon li terme, galoi e sènso se soucita di relacioun emé la Naturo que se degaion à flour e mesuro. Soun ansin arriba i famous OGM.

Vaqui dounc qu’un cartabèu de granatié prepauso de grano de poumo d’amour que podon faire 1,8 kilò, eisa ! Soulamen, finot, vous vèndon de grano que se reprouduson pas e cade an vous fau tourna paga la semenço… Faudrié parla tambèn de ço que se passo pèr lou blad, lou barbarié, lou ris, etc.
Ai garda lou plus bèu pèr la fin. Vous arribo souvènt de manja de dindo. Bon, s’es uno dindo entiero, es bèn uno dindo. Rintro dins voste four. Se croumpas d’escalopo o de roustit, de vèire sa groussour, vous imaginas eisa la bestiasso. En realita, es plus uno dindo mai un dindoun, un gabre. Li mascle se fan mai bèu e mai vite, es tout proufié. Proufié, belèu pas pèr éli… Segur que li van tintourla, li faire manja soun sadou emai mai, soulamen ié sara enebi de courre e de s’espaça pèr se pas fatiga e se sarraran à cinq sus 1 m2 ; de cop que i’a, saran 10.000 ensèn, sènso ges de fenèstro. Urousamen que li poutingaire soun aqui pèr ié leva li risco d’enfecioun e lis ànci. Mai alor, queto bello bèsti ! 20 kilò, eisa. Mai, mai… I’a encaro un mai… S’avès dins vòsti sieto de tant bèu moussèu, es que li pàuri gabre soun esta seleiciouna pèr agué lou pitre lou mai larg, lou mai bèu. Talamen bèu, lou pitre, que, pecaire, podon plus caligna si dindo. Es aqui qu’an trouba la meiouro soulucioun en tèms de criso : an enventa un nouvèu mestié : « brandaire de gabre »… De brave mounde li prenon sus li geinoui, li flatejon e papouion mounte fau afin que li gabre dounon soun esperme. Vèn pièi lou teinician emé sa seringo e segur que la dindo a pas tant de plasé que lou dindoun… Mai vous lou disiéu : à touto criso, sa soulucioun, em’un mestié de mai, segur que lou caumage vai beissa !

Peireto Berengier

mardi 22 décembre 2015

JH Fabre : Nouvè








Nouvè 



LA CARDELINO


Alleluia! 
Lou mèstre es na. 
V ène Nana, 
Vèire emé iéu la maire santo. 
Ansin la Cardelino canto. 



LOU QUINSARD.


Mai lou Quinsard 
Lou gros bavard, 
Dis: — Es trop tard. 
Amaguen-nous dins la cassino, 
A la sousto de la plouvino. 



NANA


Nana respond, lou det sus sa bouqueto 
De mignot enfantoun de la: 
Se fai trop niue prenguen quatre brouquet 
Parten parten; l’ase nous pourtara. 



L’ASE 


Hi-ho, Hi-han! 
Hi-ho, Hi-han! 
Viedase 
Fai l’ase: 
Sarias cènt milo e mai, 
Poudès me crèire, 
Vous pourtarai 
Pèr ana vèire, 
Nascu sus quatre paio, au lume d’un calèu, 
Lou grand mèstre di prat, di fen e dóu soulèu. 





Serignan, desèmbre 1894 



*+*+*+*




dimanche 20 décembre 2015

Louis VERGNE : MARINO - Extrait de l’Armagna Cevenòu 2016








MARINO 
de 
Louis VERGNE




I
Aime la bèlo mar latino, 
Que, quand sa raubo diamantino 
Beluguejo e lusis à l’aflat dau sourel, 
Enverinado e baucho, bramo, 
Ou qu’en mitan de la calamo, 
Afound aperalin soun aigo embé lou ciel. 

L’aime tabé que, quand soun erso 
Dau grand boulidou se deverso, 
Grumejo e vai baisa lou front dau ribeirés, 
Bourdant, coumo uno inmenso eveto, 
L’auve ounte jai la cauquiheto, 
Lou sablas qu’espandis soun or fin su lou gres. 

L’aime quand, couflo de coulèro, 
Baucho, s’escampo su la tèro, 
Per se i encafourna din la baumo d’un ro, 
Emb’un bru de tron ; que, feriouso, 
Din sa brassado espetaclouso, 
Leco la pèiro verdo e n’en rousigo un flo. 

Es amor d’acò que vau veire 
Soun mirai linde coumo un veire, 
Quand l’aubo lou clarejo; e pioi jusco à l’aour, 
Amai boulegue pa de plaço, 
Jamai ma visto noun s’alasso 
D’aregarda la mar,…  l’aregarda toujour ! 

Aime d’ausi sa cantadisso, 
Soun plan doulent, sa bramadisso, 
Quand lou mistrau la fouito e la fai reboumbi ; 
M’agrado aussi*, quand à la mousso 
L'aureto, de sa voz tant douço, 
Demando un pichot ròdou ount poudre se cabi. 

II

I a quauques jours, m’agandiguère 
Per la veire e m’espandiguère 
Sus un ro trauquihat, e tenièi à la man 
Un ramelet de tamarisso. 
La mar s’estalouiravo lisso, 
Ticassado, d’aici d’alai, per un gabian. 

Qu’èro bèlo, ma grando amigo ! 
Juste, la lamo que coutigo 
À mous pèses veniè rire e cascaieja : 
Pioi, galejarèlo e lisqueto, 
Espouscavo su la branqueto 
La grumo que soun vam fasiè virouleja 

E, laugeireto, s’enanava, 
Dins un autre envam s’entournavo, 
Coumo per poutouna las flous de moun rampau ; 
Aurias di que lou demandavo, 
Car davans ieu toujour landavo, 
Calino, amistadouso e jamai en repau. 

E ieu, en li faguent lingueto : 
— « Lou garde per moun amigueto, 
Diguère ; l’ai coupa esprès adematis : 
L’auras pa, erso galantouno ! . . . 
E d’un poutou, d’uno poutouno, 
Elo me pagara moun brout de tamaris ! »  

Tout d’un tems lou ciel, qu’èro blave, 
S’ennegriguè ; e regardave 
Lous grands nìbous escus que l’anàvou tapa, 
Quand la mar mandèt, irejouso, 
Uno erso ardido, bauchinouso, 
Que rasejè lou ram sens poudre l’arapa. 

Alor, proumte e lèste, escalère 
Un ro pu naut e demourère 
Aplantat, enclausit, en agachant, aclin, 
L’aigo qu’en soun monto-davalo 
Fasiè de sa manto verdalo 
Viro-volta la franjo estripado ailalin, 

Emb’ un bru d’aurasso que siblo, 
La lamo, d’abord minço e fiblo, 
Se couflo, s’afourtis e, coumo uno paret, 
Dressant sa cresto que grumejo, 
Su la rivo couris, trapejo… 
D’autros i van après en bufant aderé. 

Toutos ensem m’assecutàvou 
E pioi subran m’enviroutàvou 
D’un issam fouligaud d’arderouses poutous ; 
E, redoublant sa roundinado. 
Dins lous ascles de la roucado 
Clantissiè mai que mai soun plagnun majestous ! 

E cantàvou coumo d’ourguenos, 
E sentiguère din mas venos 
Couma un grand revoulu m. Esbaudit, espantat, 
Traguère la pichoto branco 
À la grand mar que me l’aranco, 
À la mar que m’aviè’nfada de sa beuta ! 

III

Qu’es lou mau-sort que nous pivèlo, 
Qu’es lou destin que nous clavèlo 
Ou nous buto toujour vès lou toumple prefound ; 
Que nous rend dus à la tendresso, 
Tendres à la rudo caresso 
De l’amour passiounat, que sens vergougno poun ? 

Perqué traire à la mar folasso 
Lou ramèu qu’à l’erso bonasso 
Avièi emé plasé refusa tant de fes, 
Mespresant sa douço lagremo ? 
Demanda-vous quanto es la femo 
Qu’en calignant un jour voste cor, vous l’a pres ! 



Louis VERGNE




*+*+*



Traduction : MARINE


I
J’aime la belle mer latine, qui, — lorsque sa robe de diamant — étincelle et brille sous le charme du soleil, — folle et envenimée, mugit, ou lorsqu’au milieu du calme, — elle confond au loin son eau avec le ciel. 

Je l’aime aussi, quand sa vague — se déverse de la grande coupe et de son écume va baiser le rivage, — bordant, comme un immense ban, — le gravier où gît la petite coquille, — le sable qui étend son or fin sur le grès. 

Je l’aime quand, gonflée de colère, — folle, elle se jette sur la terre — pour s’y encaverner dans le creux d’un rocher, — avec un bruit de tonnerre ; lorsque, furieuse, — dans son embrassement formidable, elle lèche la pierre verte et en ronge un morceau. 

C’est à cause de cela que je vais voir — son miroir limpide comme verre, — quand l’aube l’éclaire doucement, et puis jusqu’au crépuscule — bien que je ne remue pas de place, — ma vue ne se lasse jamais — de regarder la mer, ... de la regarder toujours ! 

J’aime d’ouïr son chant, — son mugissement, sa plainte dolente, — quand le mistral la fouette et fait battre [ses flots]; — elle me plaît aussi, quand à la mousse — la brise, de sa voix si douce, — demande un petit endroit afin de pouvoir s’y blottir. 

II

Il y a quelques jours, j’allai — pour la voir et je m’étendis — sur un rocher creusé, et je tenais à la main — un petit rameau de tamaris. — La mer s’étendait lisse, — tachetée çà et là par un goëland. 

Qu’elle était belle, ma grande amie ! — Tout justement la lame qui caresse — à mes pieds venait rire et bondir; — puis, moqueuse et mincelette, — elle jetait sur la petite branche — l’écume que son élan faisait tourbillonner 

Et, légère, s’en allait ; — par un autre élan, elle retournait, — comme pour baiser les fleurs de mon rameau. — On aurait dit qu’elle le demandait, — car devant moi elle courait toujours, — câline, amicale, et jamais en repos. 

Et moi, lui en donnant envie : — « Je le garde pour ma petite amie, — dis-je; je l’ai coupé exprès ce matin : — tu ne l’auras pas, vague charmante ! — Et d’un baiser, d’une caresse, — elle me payera mon bout de tamaris. » 

Tout à coup le ciel, qui était bleu, — s’obscurcit; et je regardais — les grands nuages obscurs qui allaient le couvrir, — quand la mer envoya, furieuse, — une vague hardie et folle — qui rasa le rameau sans pouvoir l’attraper. 

Alors, prompt et agile, — je grimpai — sur un rocher plus haut, et je demeurai, — arrêté, fasciné, en regardant, incliné, — l’eau qui, dans ses hauts et ses bas, — faisait de son manteau verdâtre — tourbillonner au loin la frange déchirée. 

Avec un bruit de tempête qui siffle, — la lame, d’abord mince et faible, — se gonfle, se renforce et, comme une muraille, — dressant sa crête écumante, — court vers la rive, se précipite. — D'autres vont après elle, en grondant sans discontinuer. 

Toutes ensemble me persécutaient — et tout à coup m’environnaient — d’un essaim folâtre de baisers ardents ; — et, redoublant leurs mugissements, — dans les fentes des rochers, — elles faisaient encore retentir leur plainte majestueuse ! 

Elles chantaient comme des sirènes, — et je sentis dans mes veines — comme une grande révolution. Etonné, subjugué,  je jettai la petite branche — à la grande mer qui me l’emporte, — à la mer qui m’avait ensorcelé de sa beauté. 

III

Quel est le mauvais sort qui nous fascine, — quel est le destin qui nous cloue— ou nous pousse toujours vers l’abîme profond ;—qui nous rend durs à la tendresse, — tendres à la rude caresse — de l’amour passionné, qui nous étreint sans vergogne ? 

Pourquoi jeter à la folle mer — le rameau qu’à la vague tranquille — j’avais avec plaisir refusé tant de fois,  méprisant sa douce larme ? — Demandez-vous quelle est la femme — qui, en caressant un jour votre cœur, vous l’a pris ? 


*+*+*



NOTE :

Ce poème, publié en 1884 (à Montpellier et dans une graphie montpelliéraine) sous le titre Marina, est ici donné dans une graphie adaptée aux caractéristiques du dialecte cévenol héraultais de l’auteur, dialecte qui n’articule pas les -P, -T et –C en finale de mots. Toutes ces lettres, même écrites, sont donc muettes en fin de mot.
Nous avons facilité la lecture en écrivant O les finales atones qui s’articulent [a] dans le dialecte cévenol méridional, de Sommières jusqu’à Mauguio : Arnavielle avait déjà agi de même en publiant Langlade (de Lansargues, pays de Mauguio) dans son Armagna Cevenòu.
Nous redonnons la traduction de 1884, malgré ses nombreuses lourdeurs : comme Mistral, l’auteur avait voulu produire une traduction littérale qui ne rend pas compte de la beauté formelle du poème cévenol.

Yves Gourgaud, décembre 2015. Extrait de l’Armagna Cevenòu 2016, à paraître.

vendredi 18 décembre 2015

Lou Gangui : LA SOUCIETA EN COUMANDITO










LA SOUCIETA EN COUMANDITO




Tres jouine campagnard, enfant de la Cadièro, 
Que fasien dins Paris soun mestié de sourdat, 
Sèron proumés qu'ensèn roudarien lei carrièro 
Per fourma soun esprit, mai tamben li bada! 

Li aviè coume dirias aqui, la fouarto tèsto, 
Eu, èro capouràu, leis autrei tourlourou, 
Embouitavoun lou pas, e, d'uno cambo lesto, 
Caminavon toujour, lou seguissien partout. 

Avien proun barrula; dejà deis Invalido 
Avien vis lou toumbèu dou grand Napoleoun, 
Avien vis de Louqsor la longo piramido, 
Coumo deis omes grand l'ilustre Panteoun. 

E l'Arco de Triounfle ounte lou pouent d'Arcolo 
Si vis escrincela dins la pèiro d'ounour, 
Et lou valènt tambour, soun outis en bricolo 
Que parei batre mai la cargo dei grandour. 

L'Engèni de Juihet, plaço de la Bastiho, 
La coulono Vendomo emé soun emperour, 
Lei Musèu, l'espitàu et l'oustàu de Talio; 
Avièn vis tout Paris emé sei carrefour. 

Mai vaqui qu'un bèu jour davans la Pépiniéro, 
T'avison lou balcoun d'uno administracien, 
Ounte si legissié: — La Bello Jardiniero, 
« Soucieta en coumandito e de mai per acien. 

S'aresteron dou coup, e l'un dei cambarado 
S'escridé: — Cap de noum, ques que vou dire aco; 
 La Bello Jardiniero em aquesto charado: 
Soucieta en coumandito, es ti d'un nouvèu mot! 

Lou capouràu si viro, enredis sa prestanço, 
Si friso lei moustacho em'un biais de pieta; 
Dreisso soun nas en l'er e prenènt d'impourtanço

Li digue: — Sias toujour, meis ami, d'abeta! 

En qu vous serre alors e la geografio, 
E l'istori de Franço, ço que vous ai dis 
De l'aritemetico et de l'astronomio; 
Se n'en sabès ren mai qu'un pauro cago-nis? 

Sarès sèmpre gournau; sias de caricaturo; 
Mai nonostant que siéu vouestre superiour, 
Pèr lors e bord que sian de la memo pasturo, 
Voueli, subsequamen que mi faguès ounour! 

A dounc escoutas-mi, durbes vousteis ouriho 
A moun resounamen; silenci dins lei rang! 
Aquelo institucien es une mereviho 
De touti lei nacien; an ren fa de mai grand. 

Soucieta'n coumandito, es dire qu'es fourmado 
Eme dous element que dounon l'unita. 
Lou premier element souarte de la pensado, 
Lou secound, qu'es l'argent, douno l'abilita. 

Per lors, li a lou gerènt, qu'es aquèu qu'à l'idèio, 
E puei leis aciounari, aqueli qu'an founça! 
— Mai viguen, capouràu, qu'es aquesto riseio, 
Aciounari, gerènt? voulès nous faire ana. 

— Quand vous dièu que sias d'ai, qu'avès la testo duro; 
Espera, vous vou faire uno demounstracien. 
E tenès, justamen, uno ideio maduro 
S'escapo de moun sup, pèr vouesto educacien. 

As d'argènt, Jòuselet? vai mi croumpa 'no pipo, 
Tu tambèn, Bartoumièu? vai querre de taba; 
Puèi lèu, m'atrouvarès au Café San-Félipo, 
Mounte prendren ensèn, la gouto de cougna.

Parton e, coumo un lamp, dins quatreis encambado, 
Leis vesès de retour emé sei prouvesien. 
— Nous vaqui, capouràu; pèr faire de tubado, 
Aven ço que nous fàu; fes nous l'esplicacien. 

— Ouei, mais sachès d'abord, qu'es pas vautrei bestiolo 
Qu'avès agu proumié l'idéio qu'ai douna 
De croumpa de taba? Vouesto sano draiolo 
Vous dis bèn qu'es ièu soul qu'ai lou dret de fuma! 

Pèr lors siéu lou gerènt; vautrei, lei aciounàri, 
Qu'avès douna l'argènt et fa lou capitau, 
Vo, se preferas miés, sias lei coumanditàri 
Que pagas ço que fau, per leis frès generau! 

E nouesto capourau, d'un air de magistranço, 
Pren la pipo, la bourro e l'abro sus lou còup, 
E lou vaqui que tubo en mandant em'eisanço 
Lou fum que voulastrejo en milo virovou. 

— Mai alors capouràu, se vous fumas la pipo, 
Bord que sias lou gerènt; nautrei, que fèn aqui?

mercredi 16 décembre 2015

UN GRAND PROSATEUR CEVENOL, CHAZENQUET - dans l’Armagna Cevenò 2016







UN GRAND PROSATEUR CEVENOL, 

CHAZENQUET


Nous n’avons que trop peu de prosateurs dans notre littérature d’expression cévenole, et pratiquement aucun auteur qui se soit entièrement consacré à la prose : Georges Bruniquel dit Chazenquet est de ceux-là, et son œuvre, presque toute éditée dans les revues lozériennes Lou Païs et l’Armanac de Louzero, mérite plus qu’une simple notice dans une histoire littéraire à construire.
En effet, Chazenquet a construit une œuvre d’une centaine de textes, ce qui à l’échelle de la littérature cévenole est loin d’être négligeable en quantité, mais surtout il se révèle un véritable auteur, qui allie à la richesse de la langue un savoir-faire indéniable dans la construction de ses récits. Le tout est assaisonné par un humour amusé et par un humanisme qui nous fait aimer ses personnages, quels qu’ils soient.
Une édition de toutes ses proses est en chantier, avec l’accord et la participation active des deux petites-filles de Chazenquet, que je tiens à saluer et à remercier ici.


Pour les lecteurs de Marsyas2, voici un Conte de Noël à paraître dans l’Armagna Cevenò 2016 :


*+*+*+*



CONTE DE NADAL
de CHAZENQUET, en cevenòu de Flourac

Un cop èro… Es coumo acò que coumenço un conte que vol n’èstre un. Lou miu aura pas besoun de remounta tant luen : ço que vous countarai aro se passèt à uno velhado de Nadal, pendent la darnièiro guerro. 
Adounc, din las vilos, lou mounde s’assadoulàvou pas souvent ; se manjabo mai de cau-ràbis e de toupinambours que de trufos, e mai de trufos que de pan ou de viando. Acò vous farò coumprene que, quand la tanto nous escriguèt, quauques jours davant Nadal, qu’anavo tua lou puorc e que nous couvidavo à la carbounado, faguession pas qu’un salt aperailamoundaut, embé forço valisos bouidos e lous estoumacs curats, din l’idèio d’empli tout acò. Capitession bièn : lou puorc, que passavo bravomen lous dous quintals, seguèt sannat juste la velho de Nadal ; lou repas de la carbounado durèt tout lou vèspre. Sion aqui un troupèl, parents e vesis, vièls e jouves. Tout acò s’amassèt à l’entour del fioc, lou ventre ple, lous omes la cresto roujo, lou paraulis nalt. I aviò aqui lous cassaires, Julou lou menusiò e Casimir. Èro eles qu’aviòu tuat la lebre de uech liuros que s’èro pifrado per acoumpagna la car sannouso e las trufos. 
E aquel foutrau de rainal que tout aro penjavo, croucat per la maisso, mourre sannous, à uno fusto : un brave masclas, bièn bourrut, à la cuio longo e espesso, emb’à la pouncho lou pincèl de pèusses blancs que toutes lous rainals carréjou coumo un drapèu ou uno lanterno de darriòs. Lous efonts l’espinchàvou, l’esaminàvou de près, passent la man lou long de l’esquino ; demandàvou :
- Digos, Casimir, coumo as fach per lou tua ?
E Casimir tournavo counta coumo l’aviò esperat à sa gareno, del tems que lous chis lou campejàvou, e pièi arrestat d’un cop de catre d’aquel ploumb carrat que se fasiò pendent la guerro, fauto de miel.
- E digos, Casimir, perdequé la pouncho de sa cuio es blanco coumo acò ? Es per que lou cassaire lou piesco miel veire quand s’escapo en se cabiguent din las matos ?
Aqui, Casimir seguèt pres. Nou, hou saviò pas, aviò pas jamai reflechit end’acò. Degus tampauc, din l’assemblado, ne poudiò dire la rasou. E tout d’un cop Julou, que ne manco pas uno per se trufa del mounde, faguèt :
- O Baltazar ! Tu que saves mai d’un secret, belèu hou sabes perdequé lous rainals soun blancs à la pouncho de la cuio ?
Toutes se meteguèrou à rire : Baltazar es pas gaire prechaire. E toutes :
- Anen, Baltazar, s’hou saves, digo-z-hou !
Belèu la calou, lou cop de vi qu’aviò begut à la carbounado, noun save :
- Sifèt, respoundeguèt, hou save, e vous countarai aro, se voulès !
Nous espinchession. Èro pas souvent que se decidavo à precha. Dequé nous anavo dire ?
- I o bièn de tems d’acò, lous rainals, coumo forços altros bèstios, aviò sa pèl pas que d’uno coulou, rousselo de pertout de la tèsto à la cuio. Acò durèt juscos quauques jours après la nuech de Nadal ente nasqueguèt Jesus. Savès que quand lous rèis aguèrou vist l’estièlo, que saupeguèrou ço qu’èro avengut, partiguèrou tout-de-suito, cargats de presents per l’efantou. Lou jour qu’arribèrou à Betelen, ente l’estièlo s’èro arrestado, e qu’entrèrou din l’estaple ente jasiò lou pichounet, se trouvèt que lai i aviò d’altros vesitos : s’èro dich un pauc pertout alentour qu’un biòu e un ase aviòu vist naisse l’efont. Alor, toutos las bèstios d’alentour, las adoumegidos coumo las sauvaginos, s’èrou amassados din l’estaple per ana veire aquel miracle.
Aquel jour, la patz èro su toutes : degus auriò pas agut idèio de touca à soun vesi. L’auselino s’èro joucado un pau pertout, las bèstios arpudos ajassados ou assetados al sol. Dise pas que l’un ou l’altre aguèsso pas petelego d’aquel gibiè à tant procho pourtado de maisso ; mai d’uno lengo salivavo. Lou cat viravo un uel en nal d’un cop à l’autre : toputo aquelo ploumo li fasiò gauch. La maltre fasiò semblant de veire pas lou lapin à tres salts d’elo, e lou serpet fasiò pariò per un gros rat. Mès Sant Jousèp , qu’èro aqui, aviò dounat sous ordres, e survelhavo : res boulegavo pas. Un cop lous rèis davalats de lus camels, descarguèrou ço que carrejàvou, e hou venguèrou oufri. Riches èrou aqueles rèis, e ço que pourtàvou èro de counsequenço. L’estaple èro pas bièn bèl, calguèt sousplega tout ço qu’èro de mendre valou dinc uno patoulho.
- Digo, Baltazar, faguèt un efont, dequ’aviòu carrejat aqueles rèis ? Hou saves ?
- I aviò un pauc de tout : de pèços d’or, d’aigos de sentou, d’estofos de sedo, de pèiros preciousos, e qué save mai ? E mèmos un que veniò d’un païs bièn aprouvesit en vacos e cabros aviò enmenat uno couiro de rebarbo, sens pensa que l’efont èro un pauc jouve per tasta lou present. L’aviòu pausado soubre uno taulo din la patoulho. Aquelo rebarbo, de la primo de davant, aviò vouiajat long-tems ; caufado su l’esquino d’un camèl, èro mai que maduro e flairavo prou. Es d’aqui que venguèt lou malur : un courrent d’èr couqui que veniò de la patoulho enmenèt al nas de nostre rainal lou frau d’aquelo rebarbo bièn avançado.
Lou diaples, qu’èro aqui  - hou vous aviò pas dich, mès savès be que se met pertout ; crentous, s’èro pas asardat din l’estaple, mès aviò passat din la patoulho per uno arquièiro ; èro el qu’aviò descabusselat lou toupi e boufavo soubre la rebarbo – lou diaples, dise, secretejèt douçomen din l’aurelho del rainal :
- Espincho ! Aro lous rèis fòu lus prièros. Sant Jousèp es ocupat emb’eles. S’avisaròu pas se lus manco uno maissado de rebarbo ou duos : es lou moumen !
Lou rainal aguèt pas la forço de resisti. Ni mai ni mens, entre la sentou e lou ventre que japavo, èro pas aisit de se retene. S’aclatèt ventre cuontro terro e douçomen, sens se faire veire, passèt per la porto entreduberto de la patoulho. Un salt su la taulo : un cop de maisso al toupi ! Uno altro ! Uno altro ! Chaco pic soun asclo ! Lou diaples, darriòs el, li dounavo couraje. Lou toupi seguèt lèu curat.
Es aqui que sa longo cuio li jouguèt un marrit tour. Sant Jousèp, la velho, aviò mous sa vaco e laissat lou selhou al pè de la taulo. La burado èro mountado à la cimo del lachun, e la cuio del rainal, que penjavo, anèt trempa dedin. Lou ventre ple, lou pelaud saltèt al sol, sens s’avisa d’aquel cop de pincel, e s’anèt tourna metre à sa plaço, sens bruch. Un moumen après, Sant Jousèp anèt querre quoucom à la patoulho : s’avisèt que la toupino èro descatado e que la rebarbo aviò largat. Pas countent, Sant Jousèp ! El qu’èro nèci de manja de rebarbo ! Venguèt faire din l’estaple sous repoutegomens. Demandèt qual èro lou qu’aviò fach aquel buon trabal. Degus respoundiò pas. Lou rainal, aclatat darriòs lous altres, reteniò souna lé tant que poudiò, de crento que lou frau de la rebarbo lou traïguèsso. Mès s’ocupèt pas de sa cuio que rabalavo darriòs el. Sant Jousèp s’avisèt lèu qu’aquelo cuio aviò trempat ente auriò pas degut, e desanisèt lou coupaple. Bièn en coulèro, lou sant vouliò lou puni d’aquel malfach, e per que s’en souvenguèsso, s’aprestavo à li coupa la cuio.
- Te metios pas en coulèro d’aquelo manièro, faguèt Jesus qu’aviò tout ausit. Counven pas gaire à un sant coumo tu de faire tant d’emboul e tant repoutega per tant pauc de causo. Lou rainal a mai pecat per fam que per gourmandiò, li coupa la cuio seriò trop. D’aro esavant, lou rainal e touto sa decendenço auròu lou bout de la cuio tout blanc, en souveni d’aquel jour.
Lous rainals an pas perdut, d’aqui à aro, lou goust del lachun emai del froumaje. Toutes lous escouliòs sàvou qu’un d’aqueles saupeguèt couiouna uno gralho que n’aviò raubat un. Mès carréjou toujour à la pouncho de la cuio lou tench de burado qu’un de lus rèires anèt amassa bièn maugrè el à uno velhado de Betelen, i aura lèu un parel de milieirats d’annados.
Aqui s’acabo lou conte que nous faguèt Baltazar, lou pastre de la Fuont-Basso, à uno velhado de Nadal, pendent la darnièiro guerro. 


lundi 14 décembre 2015

Lou Gangui : UN PINTRE DE NATURO - A MOUN AMI AUGUSTO VERDOT





UN PINTRE DE NATURO 
A MOUN AMI AUGUSTO VERDOT 






Félibre majourau, 
Souto-cabiscòu de l'Escolo de la Mar 





Erian au mes de Mai; la divino naturo 
Coumençavo à vesti sei bèu prat de verduro. 
Leis aucèu de sei cant emplissien lou valoun 
E lei cri-cri tambèn redisien sei cansoun. 
Lei flour s'espandissien, lou parpaioun voulavo 
E lou bèu calen d'or subre tout souleiavo. 

Erian dounc au printèms; un bouen païsanas 
Qu'avié mino revoio em'un capoun de nas 
Que quàsi l'aclacapavo enjusqu'à seis auriho, 
E, de mai, pebrouna qu'èro uno mereviho, 
Pèr abitudo avié, cade jour de matin, 
De cerca l'apetis en trevant lei camin. 

Li disien Batistin, couneissié leis artisto, 
Aimavo leis bèus-art, touto cavo requisto; 
Enfin avié de sèn; s'aimavo à flasqueja, 
Es que de que de tout èro gava deja. 
Batisto, aqueste jour, faguè sa proumenado 
De long dóu vert vala que couelo eis Eigalado; 
Mai vaqui qu'arribant prochi dóu castelet, 
Un pintre ti viguè d'avans soun chivalet. 
Ero en trin de tira l'efèt de la cascado 
Emé seis aigo puro en belugo argentado. 
S'avansé plan-planet, e, d'agarapachoun, 
Si venguè lèu quiha darrié d'un agachoun. 
Tout-d'un-tèms s'escreidè d'un toun de sufisènço: 

— Qu'acò's bèu! qu'acò's bèu! qu'unto amour de sciènço! 
Càspi, moun bèu Moussu, coumo es tout ressemblant! 
Dirias que l'aigo aqui s'envai en roudelant! 
Lou soulèu qu'esperlugo à travès lou brancàgi 
Es d'uno verita coumo s'èro un miràgi! 
E lou roure d'eila, tambèn que lou roumias, 
Soun pinta pan pèr pan, coumo aquel argielas! 
Oh! l'oustalet de Jan, coumo tout li figuro! 
Ah! sias bèn, moun ami, lou pintro de naturo! 

L'artisto sur lou còup si reviro en risènt 
E saludé, counfus de tant de coumplimèn. 
— Sias mèstre, li diguè, n'avès de couneissènço, 
Mai sias tròup bouen pèr iéu que siéu dins la neissènço. 
— Oh! mèstre, pésqui pas! respoundiguè Tistin. 
Aimi tout ço qu'es bèu coumo aimi lou bouen vin;
La pinturo, vesès, rèn mai qu'acò m'agrado; 
Mi li siéu assaja, mai n'ai fa que c...oufado. 

— Coumo! n'avès pas d'obro alestido emé biais? 
Acò m'estouno bèn, alor qu'à vous tant plais. 
— Certanamen, n'ai fa; vouéli dire une oubreto. 
A-n-elo lou poumpoun! es flamo, mai souleto, 
Ma vido ai travaia, sèmpre sènso repaus, 
A li douna de coup de pincèu à prepaus; 
L'on pourrié l'apela véritable cap-d'obre. 
Tant es enluminado e tenche de cenobre. 

Tenès, va vous dirai, risès pas, escoutas: 
Ai jamai rèn pousqu bèn pinta que moun nas. 



Marsiho, Nouvèmbre 1879. 



*+*+*




samedi 12 décembre 2015

JH Fabre : Pelican l’einat







Pelican 
l’einat 


Siéu Pelican l`einat, lou marchand d’escoubeto, 
Siéu Pelican l’espeiandra; 
Vènde de barbabou, de mourre, de mourgueto 
Culido sus l’erbo di prat; 
Siéu Pelican l’espeiandra. 

Se dins ma pocho, un jour, cascaion li dardeno, 
Dóu ferre vièi, dou vèire rout 
Penjarai lou grand sa sus ma pauro coudeno; 
E lou savès: menon à tout 
Lou ferre vièi, lou vèire rout. 

Bessai me menaran, outre! à leva de chico 
Em’ uno carriolo à dous chin. 
Lou dimenche i cafè, sus la damo de pico, 
Farai tira d’aucèu. Ansin 
Roularai carrosso à dous chin. 

—Vai bèn. Lou ferre vièi, li barbabou, li peto 
T’an enrichi, moun Pelican. 
E pièi, di quatre sou qu’as mes dins la pateto 
En trimant pire qu’un pacan, 
Que n’en faras, moun Pelican? 

Te lou vau dire: auras acaba ti journado. 
Lou nis basti, l’agasso part. 
Escranca, tout frounsi, li mesoulo jalado, 
A d'autre leissaras ta part; 
Lou nis basti, l’agasso part. 



Serignan, febrié 1891



*+*+*


jeudi 10 décembre 2015

Lou Gangui : LEIS ERMITAN DE St—JAN BENUROUS A MOUNTE-MISÈRIO






LEIS ERMITAN 
DE St—JAN BENUROUS 
A MOUNTE-MISÈRIO 

Un matin de dilun, tout bèu-just m'esvihàvi, 
Quand mi sautè davans un jouine pelerin: 
De salut, — que mi dis, de salut; v'esperavi 
Pèr que mi dounessias l'estreno dóu matin. 

Ero un bel oumenas, aviè bello prestanço, 
Uno figuro fino emé lou parla dous; 
Em'acò ti venié demanda de pitanço 
Pèr sei fraire, disié, de Sant-Jan Benurous. 
L'areluquèri bèn; car, vias, Misè Castagno 
Es ben boueno segur, si saup bèn que soun couar 
Es à tóutei dubert, qu'aquélei qu'an de lagno 
Li pouedon lèu veni, l'atrouvaran l'espouar. 

Mai, Santo Boueno Maire, èri meravihado 
De vèire, dins aquèu, un tant poulit jouvènt 
Souto lou vièsti brut d'aquelo capelado 
Que li dien Ermitan, perqu'an ges de couvènt. 
Avièu toujour cresu qu'èron bèn misérable, 
E de lou vèire ansin tant lisquet et tant bèu 
Pensèri que bessai n'èro pas véritable, 
Tant èro gros, gras, fres que semblavo un soulèu. 

L'anàvi remanda quand mi venguè l'idèio 
De l'un pau questiouna subre sa proufessien, 
A saupre s'èri pas d'un farçur la risèio, 
Se meritavi bèn toute ma coumpassien.

— Avanço-ti moun bèu, sarro-mi lèu la pouarto; 
Viguen, esplico-ti; que nous vènes canta? 
— Oh! pas rèn, va vesès, iéu vèni de la souarto, 
Vous demanda, Signour, la paura carita. 
Aguès pieta de nous; dins nouestre umble Ermitàgi 
De Sant-Jan Benurous si vièu de privacien. 
Sian quàuquei fraire eila, qu'avèn ges d'eiretàgi; 
Sian pas de capelan, fèn nouestro espiacien. 

— Acò vai bèn coumprès; mai ço que mi despasso, 
Es de ti veire eici, tant lusènt de santa, 
Alor que tirassas vouestro pauro vidasso, 
A ço que se n'en dis, un pau de tout cousta. 
M'avien bèn di tambèn, qu'erias de pàurei diable 
Que tout lou long dóu jour vivias de carita, 
Que patissias de tout, qu'avias rèn de sourtable, 
Qu'erias, enfin, de Diéu la douço umelita.

— Tout eiço n'es pas nòu, es la verita pura, 
Fèn nouestro penitènci, e fin qu'à nouestro fin 
Saren, pèr lou Signour, lei pàurei creatura, 
Vo lei soufro-doulour de tóutei lei festin. 
A la gràci de Diéu, manjan ço que nous dounon 
Buvèn ço qu'atrouvan; e, sian toujour countènt. 
Fau dire que lei gènt jamai nous abandounon, 
Ço que fa que si pòu enca viéure emé rèn. 

— Manjas pas que de pan? vous n'en vièu uno biasso 
— Oh! que nàni, ma sur, manjan de tout, de tout; 
Prenèn ço que nous toumbo, e jusqu'à lei carcasso, 
Refusan jamai rèn, agantant de pertout. 

Avèn quauquei favour deis anciànei pratico, 
Que nous dounon, perfès, de bèis et bouen troucau 

Quàuquei dardèno puei, que tiran dei boutico; 
Servon à manteni lei frès de nouestro oustau. 

— N'avès fauto de rèn, à ço que mi parèisse. 

— Fauto n'es pas lou mot, mai fèn ço que poudèn. 

— Ti fau moun coumplimen; que lou bouen Diéu vous creisse! 
E quand de fes pèr jour jugas de vouestrei dènt? 

— Lou matin au leva, passa lei nouestreis oura, 
S'acampan toueis ensèn pèr prendre lou cafè. 


— Lou cafè! que mi diés?

—Segur; vers lei cinq oura. 
L'espoumpissèn un pan, puis fèn nouestrei devé. 
Nous lou dounon, sabès, n'es pas de Martinico; 
Es rèn mai que lou mar que pertout rabaian. 

— Mai lou sucre, viguen, v'en dounon de barrico? 

— Oh! lou sucre, vesès, sus lei quei bourdihan!

— Anen, viéu qu'es pas mau débuta la journado. 

Oh! Mai, manjan pas plus jusqu'à la coulacien 

Que si fa pèr vuech oura emé de saupresado, 
Quàuquei rifouar nouvèu, de froumagi couiènt, 
Enfin de pichoun rèn, dirias de regardello. 

— Mi sèmblo, meis ami, vous poudès sousteni 
M'aquélei rèn de tout que li dias bagatello. 

— Vouei, mai, manjan pas plus jusqu'à miejour precis. 

— Va pènsi bèn, moun bèu, sias de bellei gavanço; 
E que manjas dounc mai au repas de miejour? 

Es pas la fam, segur, que vous soueno d'avanço? 
— Va cresès, vous, ma sur; travaian tant lou jour, 
Sènso coumta la nue pèr canta lei matina. 
Es lou pichoun repas, lou pichounet dina, 
Alluman pas lou fue, fèn pas ges de cousina. 

— Alor, prenès pau cavo en aquèu dejuna? 

— Oh! quàsi rèn, jujas: uno miejo anchouiado, 
De viando frejo un pau, cambajoun vo gigot, 
Un moucèu de marlusso em'un plat de salado 
E quàuquei fès, l'estièu, pèr dessert d'abricot. 

— E li dias en aquèu: la pichouno boufado? 
Mai alor, moun ami... 

— Alor... manjan pas plus 
Jusquo vers lei quatro oura; Oh! li a pas de taulado, 
Es un goustar rèn mai, pèr teni lou perus. 

Après vèn lou soupa, vaqui la grosso pèço; 
Quand souenon lei vuech oura, es nouestre gros repas; 
La soupo de caulet vo faiòu, bèn espesso, 
Li metèn quand n'avèn, un trougnon de lardas; 
Un fricot d'ouesselas emé quàuquei carrotta, 
De tartiflo, navèu, encaro de seboun, 
E se nous n'an douna, de galina pèr rosta, 
Vo bèn, lou plus souvènt, un mouçèu de jamboun. 
E puei, pèr tout fini, quàuquei fuèio d'erbàgi 
Pèr rafresca lou sang; e pèr nouestre dessert, 
Segound qu'es de sesoun, defru vo de froumàgi. 

— M'estouno plus, l'ami, de ti vèire tant vert. 

— Aro li a plus rèn, rèn! Pèr miejo-nue souenado..., 

— Que mi diès.... manjas mai? 

— Oh! que nàni, ma sur; 
Pèr lei matina, alor, nous souenon la levado, 
E prenèn, soulamen, un pau de café pur. 

— Que lou bouen Diéu v'ajudo e vous gardo la visto,
Car lou gavùgi, eila, mi sèmblo, l'avès proun. 

— Mai se sabias, Signour, la cavo es proun requisto, 
Ço qu'atrouvan de mau; n'avèn bèn de besoun. 

— E m'acò que buvès, digo-mi, bello mina? 
Buvès d'aigo, segur?... 

—Oh! que nàni, jamai; 
Coumo pourrian canta, canta nouestrei matina? 
Avèn dous det de vin, pèr repas, e pas mai. 

— Anen, vous plàgni plus, capouchin de mounino; 
Vous sias bèn bateja de Sant-Jan Benurous; 
En d'aqueste mestiè vous roumprès pas l'esquino; 
Sias pas, coumo disièn, de tant grand malurous. 
D'aquéu biais fès pas rèn, de touto la journado; 
A manja, soulamen, li passas tout lou tèms?

— Mai coumo? fèn pas rèn? E qu fa la tournado? 
Qu va querre lei vièure e surviho lou bèn? 
Lou mestié, cresès-vo, n'es pas rèn que bouenasso; 
Es uno countricien que fèn pèr lou Bouen Diéu, 
Vivèn d'anegacien, fèn pas ges de radasso, 
E coumo acò pensan que gagnaren lou cièu. 

— Ah! segur, si vis bèn, sias de grand pecatòri. 
E tout ço que n'en fès de mourtificacien 
Vous sara ben coumta pèr vouestre purgatòri. 

Mai que mi disiés dounc? qu'avès enca de bèn? 

— De bèn n'es pas lou mot, avèn dous pan de terra 
Mounte li fèn d'erbàgi, emé cese e faiòu, 
De poueri emé de sebo e de poumo de terra. 

Ço que li travaian, en aquèu paure sòu! 

Urousamen qu'avèn de vigourous coumpaire 
Que n'ajudon toujour pèr faire l'enfoundas. 

— Mai que mi diès aqui? n'es pas vàutrei, lei fraire 
Que travaias ensèn, qu'enfouieras, samenas? 
— Acò si pourrié pas, n'aven tròu de besougno: 
E puei, fau que chascun fague lou siéu salut. 
Noustrei travaiadou, que soun de Catalougno, 
Va fan pèr carita, travaion pèr Jésu. 

— Mai vautrei, alor, que fès?...

— Et dounc la survihança, 
Cresès, vous, que n'es rèn? Per que tout marche bèn,

Si dounan fouesso mau; n'avèn que l'esperança 
D'un moundo un pau meiour, qu'eicito nous soustèn. 
Se n'èro pas ansin, la vido sarié dura 
Per n'autrei, mesquinas de Sant-Jan Benurous 
Tambèn, si li plugan, e, pàurei creatura, 
Eissugan e metèn tout au pèd de la crous.
Ajudas-nous, ma sur, mouestras-vous caritablo! 
Farès vouestre devé, veirès que lou Signour, 
En vous benedicant, vous fara bèn aimablo 
E vous soustenira de soun divin amour.