jeudi 28 août 2014

Francés DELILLE. : A MAGALOUNO





A MAGALOUNO 



Vesès, eila sus Magalouno,  
Coume lou nivo l'empielouno!... 
Frederi MISTRAL. Mirèio, cant. Ier. 




Ai vist ta bello glèiso, o Magalouno!  
Emé si grands arcèu e soun pourtau rouman.  
À l'adré, pròchi tu, bate la mar ferouno;  
À ti pèd, vers l'uba, lusis, palo courouno,  
L'aigo verdalo e morto dis estang. 

A toun entour, tout es mut, soulitàri; 
Dins li branco di pin soulet s'ausis lou vènt; 
Pamens, que de malan, de tempèsto, d'auvàri  
An crema, matrassa voste sòu, vòsti bàrri,  
Iscloun sablous! vièi porge trelusènt! 

Car l'isclo ounte t'auboures, glèiso santo,  
Avans l'ome es estado un sournaru voulcan:  
Terro de fiò, de tron, e fumanto, e bramanto,  
Qu'aurié pouscu nourri ni bestiàri, ni planto,  
Qu'aurien toujour fugido lis uman. 

Mai terro e mar de long siècle luchèron; 
La terro de la mar devenguè vinceiris;  
Lis abord de l'estang à cha pau s'ensablèron;  
Lou voulcan e sa lavo à la fin s'amoussèron;  
E lou sablas pourtè de tamaris. 

Alor, l'ome venguè dins ti parage.  
Quau t'a foundado?..... Es-ti lou marin Fenician  
Que, premié, trapejè toun palunen ribage?....  
Lou Grègo?... lou Rouman?... Es lou secrèt dis age, 
E que pòu pas nous dire l'istourian. 

Counservo dounc ta legèndo piouso:  
Te dis, o Magalouno (e, vai, escouto-la),  
Que de Marto e Lazare uno sorre amistouso,  
Mario, à toun iscloun, à ta ribo póussouso, 
Dounè soun noum tant dous de Magdala! 

Fuguères bèn long-tèms cléuta Roumano.  
Li nau, de-vers toun port arribant dóu relarg,  
T'adusien li tresor de Roumo soubeirano;  
Repartien, empourtant li bon vin de ti plano; 
E viviés richo e forto, au front di mar. 

Mai lou bonur pòu pas dura sus terro;  
Li richesso toujour tènton li maufatan;  
Vesigot, Sarrasin te declaron la guerro;  
Carle-Martèu t'arrouino.... E devenguères fèro,  
Recàti de coursàri, de fourban! 

As reflouri, ciéuta pountificalo! 
Toun sant evesque Arnaud, vrai servitour de Diéu,  
Rebastis, agrandis ta vièio catedralo,  
Te rènde ta bèuta, ta forço sènso égalo: 
Glèiso e castèu, ti tourre van i niéu. 

Aro, bravant dis ome la coulèro,  
Ti paret, ti merlet soustendran lis assaut.  
De deforo, saras la ciéutadello fièro;  
Mai, dintre, saras rèn qu'un oustau de preièro, 
Liò de travai, pietadous espitau. 

Sciènci, vertu coumpauson toun istòri?  
Pèr evesque as agu d'Autignac e Galtié;  
Mount-Laur, Raynié, Vissec souri digne de memòri,  
Canillac, Gaucelin fan que crèisse ta glòri,  
Emé Fredol, e Fleix, e Pelicié. 

De Papo t'an àutri-fes vesitado: 
Aleissandre, Innoucènt, Clemènt, Gelàsi, Urban.  
Vers tu, nouvèu Sant-Pèire, e dins sa mau-parado,  
Prouscri, tres an pausa sa cadiero sacrado,  
En fugissént l'emperaire german, 

D'ome valènt meravihouso tiero,  
Evesque, cardinau, abat, comte, baroun,  
Sus ti pieloun penjant crous, armo, escut, bandiero,  
A toun oumbro an chausi sa demoro darriero: 
Gardes ansin ti Guihèn, ti Ramoun! 

Tambèn, l'ai meditado e relegido  
L'iscricioun qu'à ta porto a messo toun Bernard:  
— Ome, prègo, pèr que ta mort sié benesido; 
Vène abéura ta set au sourgènt de la vido;  
Pèr ploura ti pecat es jamai tard!  

Oh! predicavias bèn, pèiro parlanto!  
Li sant espelissien dins lou païs moundin.  
La pèsto à Mount-pelié regnavo devouranto:  
De Sant Ro, soun enfant, la vertu pretoucanto  
La deliéurè d'aquel afrous verin. 

Magalounen, erias peréu cantaire;  
E, di flour de Toulouso envejant lou tresor,  
En bèu vers celebrant dóu Fiéu de Diéu la Maire,  
Un an, de Magalouno un canounge troubaire  
Aguè la joio: uno Vióuleto d'or! 

E n'auriéu ges pèr vous de souvenènço, 
Poulit parèu, d'aquéu mounastié foundatour,  
O bello Magalouno! o Pèire de Prouvènço!  
Vous amavias, erias urous, plen de jouvènço;  
Mai au Segnour óufrissias voste amour.  

Ai las! aquèli siècle de fe puro  
Soun liuen, e pèr toujour se soun esvanesi.  
Véuso de tis enfant, dins ta vasto planuro,  
T'embarro tourna-mai la soulitudo escuro.  
Van pas vers tu, lis ome de plesi!... 


Counsolo-t'en: car lou crestian, l'artisto,  
Noble tèmple rouman, t'óublidaran jamai.  
Bléujo dins lou soulèu, aquéu que t'aura visto,  
O plajo de palun, noun te troubara tristo:  
Clarejaras souvènt dins si pantai!  




Mount-pelié-Paris, jun 1879. 


*+*+*






dimanche 24 août 2014

F. MISTRAL. : AU FELIBRE-CARRETIE LAFOUREST







AU FELIBRE-CARRETIE LAFOUREST 


Que toun fouit pete, noum d'un gàrri!  
Siés d'Apouloun un eiretié,  
Car, dóu soulèu menant lou càrri,  
Ero, Apouloun, un carretié. 

Mai, dins la lus dóu Felibrige,  
Faras pas coume Faetoun  
Qu'eilamoundaut, pres d'un lourdige,  
Se debaussè dóu carretoun. 

Tu, de la Bicho de Sant-Gile,  
Aguènt, enfant, teta lou la,  
Bon Lafourèst, siés proun agile  
Pèr te jamai descavala. 



F. MISTRAL. 

Maiano, 24 d'abriéu 1907. 

mercredi 20 août 2014

Lafourest : LA FERIGOULO





LA FERIGOULO 


Fas de tout noste gres un ort embaumesant  
Di ribas de la baisso au cresten di garrigo;  
Li coulour e l'esclat, la naturo proudigo,  
Pèr lou tucle ourgueious, li jito à plen de man.  
Mai la divo Prouvidènci  
Quand perfumè li valoun  
Te fisè sus lou mouloun  
La mai siavo dis essènci.  
Gardes ti qualita quand la plus bello flour  
Au mendre cop de vènt vèi sa fueio passido... 

... Ço que n'as vist passa, fresco e acoulourido,  
D'aquéli qu'an viscu dins la glòri d'un jour,  
Que t'aurien pres pèr vassalo  
Dins sis ufanous relèu,  
E qu'i poutoun dóu soulèu  
Ai! li vesiés plega l'alo! 


II 

Coume fai gau de vèire en un siècle gasta,  
Au mitan di trelus qu'esbrihaudon la visto, 
L'ome que, simplamen, liuen de n'èstre à la quisto,  
Au mitan dis ounour passo sèns s'arresta,  
Pièi dins l'oumbro, lou silènci, 
Fai lou bèn, viéu sèns passioun,  
N'escoutant d'aproubacioun  
Qu'aquelo de sa counsciènci. 
Ansin fai gau de vèire, au mitan d'un ermas,  
Ounte lis arnavèu inutile soun mèstre,  
Tenènt moudestamen sa plaço dóu campèstre,  
Crèisse la ferigoulo à coustat di roumias.  
Elo rèsto la pacano  
Sobro de vièsti coustiéu;  
Di flour d'ivèr e d'estiéu  
Elo rèsto la decano. 


III 

O tu! tu! que toustèms li pouèto an canta,  
Tu que d'aquest recuei siés la meirino astrado,  
Se noun pos ié pourgi de ta sentour qu'agrado,  
Au mens pourgisse-ié de ta simplecita,  
Tu, en quau la Prouvidènci,  
Quand perfumè li valoun,  
Fisè permié lou mouloun  
La mai siavo dis essènci. 



*+*+*



samedi 16 août 2014

P. Bigot : MÈSTE JAN







MÈSTE JAN 


Vers lou camin de Mountpelié, 
Proche de noste oustau, vivié, 
Quand ère enfant, un tafataire 
Vièl, paure, ounèste e travaiaire. 
Èro fièr de gagna soun pan 
E cregnissié pas la plouvino, 
Car de bon matin entendian 
Canta lou gal de la vesino 
E lou mestié de mèste Jan. 

Dessus moun poutagié d’argello 
El-meme metié l’escudello, 
O lou toupin, o la sartan, 
Pechaire! à tout metié la man. 
Avié pas ni fiho ni gèndre, 
Tout ço qu’avi’aima i’èro mort, 
Mai jamai res poudié l’entèndre 
Se plagne un moumen de soun sort, 
Diéu sus soun fiò trasié de cèndre. 

Se laissavo pas jamai rèn, 
Paure, encaro fasié de bèn, 
A de pus paure qu’el dounavo. 
Quand sa semanado toumbavo, 
Sèns espera lou lendeman, 
Trempavo un bon platat de soupo, 
Souto chasque bras metié ‘n pan, - 
Acata de sa vièio roupo, 
Savié ‘nte anavo mèste Jan. 

Sus uno marrido paiasso, 
Sèns poudre boulega de plaço, 
Li ren escracha, ‘n terrassié, 
Dins soun galatas gemissié. 
Vesié la fam marca au visage 
Sa fenno e si quatre innoucènt. 
Es en aquel paure meinage 
Que lou vièl pourtavo souvènt 
De fiò, de pan e de courage.

Si vesin, dins soun interès: 
-Mèste Jan, ié disien, vesès, 
Fau pas vous metre à la camiso, 
Avès besoun de vòsti briso, 
Sès vièl, fau pensa au lendeman... 
Diéu abaris li bouscarido 
E fai crèisse l’erbo dóu champ, 
Diéu aura proun suen de ma vido 
Respoundié ‘n risènt mèste Jan. 

Un jour jalavo à pèiro fèndre, - 
Avi’acaba, vouguè ‘na rèndre, 
Aguè fre, se couchè malaut: 
Tres mes soun mestié seguè siau... 
Vendeguè sa darniero peio, 
Refusè l’aumorno toujour, 
Entendié pas d’aquelo auriho. 
Un cop la santa de retour, 
Travaiè mai coumo uno abiho. 

Lou pan pus blanc, lou vin pus vièl, 
Fan pas que l’on se porte mièl, 
E lou bonur a pas sa sourso 
Dins lou founs di pus gràndi bourso. 
Se la susou bagno toun pan, 
Te plagnes pas, vièl travaiare, 
Lèvo lou front, car siès pus grand 
Que l’ome que viéu sèns rèn faire. 
Diéu te regardo, mèste Jan! 

E travaiavo, travaiavo... 
De longo sa naveto anavo, 
E de-longo sa man fasié 
La carita coumo poudié. 
Prenié lou mau à sa racino, 
Savié teni tèsto au malur. - 
Emai paguèsse pas de mino, 
Mèste Jan pourtavo un grand cur 
Souto sa vèsto de ratino. 

Pechaire! quand la mort venguè, 
Davans soun mestié lou prenguè,
Lou brave ome! Quand l’empourtavon, 
Dins lou quartié tóuti plouravon. 
- Urous, quau laisso en s’enanant, 
L’esclat d’uno bono counsciènço! - 
Que Diéu vous done, mis enfant, 
La carita, la counfiènço, 
E la fierta de Mèste Jan! 

- - - 



mardi 12 août 2014

Peireto Berengier : Uno manufaturo reialo - Villeneuvette (Hérault)








Uno manufaturo reialo



Vilo-nouveto, un endré magi dins l’Erau.
Un vilage pas coume lis autre. 
Un pichot paradis.



L’ÓURIGINO

Es en 1673, qu’un marchand de Clarmount que fasié dins la prouducioun d’estofo e ié tenié uno bello plaço se croumpè un mas emé de moulin à fouloun, long de Dourbìo. Ié disien Pèire Bayle. Apoundeguè lèu uno tenchurarié e un ataié pèr sièis mestié de tissage. E vaqui coume espeliguè la proumiero manufaturo!

À Mount-Pelié i’avié de sòu e la manufaturo interessè lèu un group de financié. Lou Direitour Generau di gabello, Andriéu Poujet, de Lengadò n’en venguè lou baile tre 1676.

L’an d’après, la « coumunauta nouvello » de Vilo-nouveto espeliguè e reçaupeguè lou titre de Manufaturo Reialo, pèr letro patanto de Louis lou XIVen. Se soustèn la manufaturo emé Colbert, es que volon reviéuda l’espourtacioun de drap vers l’Óuriènt-Mejan pèr faire targo is Anglés e is Oulandés. De mai, se capito la pountanado que cavon lou Canau dóu Miejour e lou port de Sèto. Lou Lengadò se duerb sus la mar e Vilo-nouveto prèn sa plaço dins aquelo poulitico de valourisacioun regiounalo.

LA PROUSPERITA

La manufaturo a pèr souleto toco, la fabricacioun de loundrin segound (uno meno de drap de lano, forço presa dins l’Empire Outouman). La matèri proumiero en estènt carivèndo, ié vèn à biais de recampa tóuti lis estapo de la fabricacioun sus plaço. Vilo-nouveto es alor un inmènse establimen, tout entié embarra dins si muraio que ié caup la toutalita dis ataié. Uno vertadiero pichoto ciéutat óubriero.

LA FAMIHO MAISTRE

Au siècle XIX, es aquélis entreprenèire lengadoucian que ramplaçon li grand financié de Mount-Pelié. Un cop agué croumpa la manufaturo en 1803, li Maistre la gardaran dins la famiho, cinq generacioun de tèms, fin qu’en 1954. Jóusè Maistre asatè la prouducioun de Vilo-nouveto à la nouvello situacioun ecounoumico dóu siècle XIX en fasènt dins li drap pèr lou vièsti di sóudat.

Aquelo famiho aplicara en plen lou paternalisme patrounau, de modo d’aquéu tèms, pèr se garda uno man d’obro fidèlo. Lis oubrié avien lou dre de s’assabenta e, quouro malaut, recebien d’aloucacioun. Mai devien aceta uno disciplino patrounalo di sevèro, que la simbouliso la deviso en dessus de la porto d’ounour : « Honneur au travail » !

VUEI, LOU PARADIS ?

À l’ouro d’aro, Vilo-nouveto es uno coumuno, noun plus uno manufaturo. Lis oustau e lis ataié soun esta « reabilita » e lou mounde de Mount-Pelié proun dardena se disputon pèr ié pousqué croumpa un oustau e ié resta. Es un pau un dourmidou, mai quete dourmidou ! La coumuno a uno secretàri di mai gènto e di miés assabentado sus soun vilage. Vous dira tout emai mai. La visito pòu dura dos ouro…

Lou vilage emé sa plaço Louis XIV e si bastimen bèn ourdouna, li carriero ié soun largo e souloumbrouso. Sus l’oustau principau, oustau di Maistre, un reloge marcavo lis ouro de la vido de tout lou mounde. Li vièii carriero que daton dóu proumié prouprietàri, soun caladado e torso, uno meno de vièi vilage, dins lou vilage un pau mens vièi. La glèiso (qu’a bèn besoun d’èstre restaurado) se devinavo la capello particuliero di Maistre ; si pinturo de 1870 simboulison lou sistèmo souciau crestian dóu tèms. 

Li pargue e jardin assouston lis istalacioun industrialo, li canau e li roubino, tout un sistèmo idrouli. Lou bufet d’aigo, lou « Grand Guihaume  » (marca à l’inventàri suplementàri di mounumen istouri), dato de la debuto dóu siècle XVIII e caupié dins un pargue à la franceso que dispareiguè au siècle XIX, pèr deveni un liéumié. La grando chaminèio dato de 1883 e s’aubouro fiero vers lou cèu. I’a proun de bastimen que soun à reabilita, mai emé la voio dis vilonouven que soun couprouprietàri de soun vilage, segur que tout sara fa dins li reglo de l’art. 

La proumenado dins lou pargue un pau abandouna emé si font, si rouino roumantico, l’óublidarés pas. Mai segur que sarés pivela pèr la lèio centralo e si gròssi platano, la placeto e si flour ; e quau vous a pas di que ié voudrés belèu resta, vous tambèn. I’a meme uno oustalarié restaurant se voulès faire un assai de quàuquis ouro o de quàuqui jour… Un pichot paradis, vous l’ai di.

P

Vilo-nouveto proche Clarmount d’Erau.
Entre-signe à la coumuno : tel. 04 67 96 06 00.




vendredi 8 août 2014

N Dal Falco : VER SACRUM - (primavera italica)




Pe ricordare François, che è mancato al nostro affetto, poco fa... 







VER SACRUM
(primavera italica)


Come una primavera, una partenza, 
ci hanno lasciati più ricchi, più soli.

Nel prato che guarda il bosco dove annotta prima
e l’erba cresce di furia, là dove la terra 
s’apre in mille nascondigli
e sentieri di lebbra, s’è fermata l’upupa.

S’è fermata un mattino o una sera,
sciogliendo il capo ai raggi del sole
ed è ripartita.

L’hanno seguita senza nemmeno voltarsi
al fumo che irride, alle voci sottili,
alla rabbia che anticipa il mare.





Lucca, 1° agosto 2014

lundi 4 août 2014

Firmin Boissin : Extrait de « Jan de la Lune » 1887 - présenté & mis en page par Catarino Lacroix






Extrait de « Jan de la Lune »  1887
La contre-Révolution en Vivarais 

Firmin Boissin 
Journaliste et écrivain catholique régionaliste français, 
né le 17 décembre 1835 à Vernon 
près de Joyeuse (Ardèche) et mort en 1893.



*+*+*



Réveillet: 

« Pan,pan,pan ! es ièou, Margarido,  
Lou réveihèt te vaou canta. 
Perqué doun fasés l'endurmido 
Quan lou jour vaï mouréfinta ? 

Deïvélio-te, Margaridetto, 
E de l'estèlo dei mati, 
Veni gueita, per toun hontéto, 
Lou lun qué muert, adoulenti. 

L'èr est fresquet: l'aourasso miaoulo 
E lou quinsou faï pièou,  pièou,  pièou! 
Tiro douçomen ta cadaoulo, 
Ma moi, per l'amour de ièou.  

Aoussi réna, tout dins soun caïré, 
Moun paouré cor malaoutounet,  
Per lou gari, laïsso-mé faïré 
Soubré ta man un poutounet. 

Sé mé vos pas dins toun androuno,  
Druèb'un paouquet toun fénestrou ; 
E d'amoundaou, ma perlétouno 
Poulidomen, faï-mé pintchou. 

Es ièou toun Jan, Jan dé la Luno ! 
Coumo l'aïgo rascl'ei mouli, 
Ven'escouta, ma jento bruno. 
Ta vouès qué mé ren tréfouli.  

Parlo-mé doun, Magaridéto, 
Dins toun parla tan amistou,  
Davan Dièou saras ma fennéto  
E lou priéou diro pas nou.  


+*+*+

Traduction: 

Pan,pan, pan ! c'est moi Marguerite, 
Le réveillet, je viens te chanter. 
Pourquoi fais-tu l'endormie, 
Quand le jour va poindre?  

Réveille-toi Margaridette. 
Et de l'étoile du matin, 
Viens guetter, par ton balcon, 
L'éclat qui meurt, mélancolique. 

L'air est fresquet; le vent du nord miaule, 
Et le pinson fait piou, piou piou ! 
Tire doucement ton loquet, 
Ma mie, pour l'amour de moi.  

J'entends geindre, tout dans son coin, 
Mon pauvre coeur amaladi, 
Pour le guérir, laisse-moi te faire 
Sur ta main un petit baiser.   

Si tu ne me veux pas dans ton alcôve, 
Ouvre du moins un peu ta fenêtre; 
Et de là-haut, ma petite perle, 
Bien gentiment regarde-moi.   

C'est moi, ton Jan, Jan de la Lune! 
Comme l'eau va au moulin, 
Je viens écouter, ma jolie brune, 
Ta voix qui me rend tout frissonnant.   

Parle-moi donc, Margaridette, 
Dans ton parler si tendre, 
Devant Dieu tu seras ma femme, 
Et le prieur ne dira pas non. 

C'était un « réveillet »  que Jan de la Lune, dans son inspiration amoureuse, avait improvisé, le soir même, en patois rayol  (1)  
On désigne ainsi les aubades que les jeunes gens vont chanter, les nuits de clair de lune, sous les fenêtres de leurs mies. 

Ces réveillets, mélopées naïves et sans art, sont le truchement dont les « galants » se servent pour adresser aux rayolettes qui leur agréent la déclaration de leur amour. Si leur chanteur plaît, la jeune fille ouvre sa croisée, écoute le réveillet et se montre au soupirant. » 

(1) dialecte des Vans

*+*+*



 Firmin Boissin :  

« Ethnographiquement, le Bas-Vivarais comprend trois subdivisions: le Mailhaguez, pays du froment; les Cévennes, pays de la châtaigne; la montagne, pays du seigle, composé des mandements de Borne, de Coucouron  et de Lugdarès. 
On appelle  « pagel » celui qui habite la montagne; le  « rayol »  désigne l'homme du Mailhaguez, et l'on donne le nom de « cévenol » à tous les terriens de la région des Cévennes orientales dont les cours d'eau, traversant les calcaires du pays de froment, vont se perdre dans le Rhône....... »


*+*+*