mardi 30 septembre 2014

G Laforet : L'ABIHO - 1909







L'ABIHO 




A dono Jano de Flandreysy. 




Di claus de ferigoulo i ribas d'aubrespin,  
De flour en flour, zounzounejanto, atravalido,  
La glenarello de perfum fai sa culido  
Enchusclado de lus, d'azur e de matin. 

Boulegant sèns repaus sis alo de satin  
Cabusso au cor di roso em'elo trefoulido;  
Pièi, lou vèspre vengu, sa santo obro coumplido,  
Moudestamen s'estrèmo e..., lauso lou Destin... 

Dono, en mai dóu zoun-zoun, de la gràci requisto,  
Avès pèr sagela vòsti dre de counquisto,  
L'invincible poudé d'un sourire amistous; 

E pèr que glenerias li flour di lieun parage;  
Qu'aduguerias au brusc lou mèu lou mai goustous,  
L'eissame felibren bèlo voste reinage. 



*+*+*




dimanche 28 septembre 2014

F Mistral : Escourregudo pèr l’Itàli - Boulougno e Veniso / Voyage en Italie - de Bologne à Venise







Boulougno e Veniso 



Veniso, dóu 23 de mai de 1891. 


Avèn travessa l’Apenin e passa ‘n parèu de jour à Boulougno: vilo d’Universita, d’estudiant e d’arcado. Ié soun, tóuti li carriero, acoumpagnado d’arc redoun, e mau-grat l’agrandanço de camina à la sousto o à l’oumbro tout lou jour, aquéli rengueirado d’arc, pau o proun tóuti li meme, qu’avès toujour souto lis iue, finisson pèr douna la cagno. Es l’efèt que dèvon faire li maio dóu fielat sus lou peissoun qu’es pres: vous languissès de n’en sourti. 
Engardo pas que i’ague tant-e-pièi mai à vèire, subretout li tablèu de l’escolo Boulougneso, di Carracho, dóu Guido, dóu Douminiquin e la Santo Cecilo de Rafèu. 
Ai remarca ‘no font, dóu celèbre Jan de Boulougno: quatre sereno esvedelado i quatre caire de la font, s’esquichon ardidamen li póusso emé la man pèr n’en móuse de giscle d’aigo. A Carpentras, avèn-ti-pas la font de l’Ange que pisso? 

I’a d’acò uno quingenado, messiés lis estudiant de Boulougno-la-Dòuto, o dóu mens quàuquis-un, an fa parla pauramen d’éli. Lou pouèto Carducci, un bèu jour, es toumba amourous de la Rèino. Aquéli gargamèu i’an pas fa la chamado? Veici: pèr- ç o - q u e Carducci a moustra dins si libre de sentimen republican e qu’un matin la gràci de la rèino Margarido a ‘n pau trefouli soun lausié de pouèto, an cresegu necite, li Brutus d’Universita, de douna ‘no leiçoun au mèstre e dóu tèms que bramavon, Carducci atubè tranquilamen uno cigaro, leissant passa la fùri d’aquéli moussurot, pèr la plus-part futur noutàri e futur proucurour dóu rèi.

Aro sian dins de plano que noun finissoun plus: de blad, de prat, de canebiero, autant que ço que lis iue porton. Franquissèn un grand flume que dèu èstre lou Po. La planuro s’alargo, lou païs devèn plat, li terro se fan basso, toujour, toujour que mai. Pièi uno aigasso palunenco, qu’a dous, tres pan de founs, emé d’augo de mar, que lou camin de ferre sus un pont d’uno lègo à travès se ié lanço. 
Acò retrais lou Vacarés. Noun vesès plus que d’aigo, em’ alin, eilalin, un miramen estrange, toujour que mai vesible, qu’espelis sus la mar: de tourre, de clouchié, de domo que s’enausson, qu’enauron si ligno fino dins l’azur, dins lou vaste: es Veniso. 
E dóu tèms que lou trin vous emporto vers-elo, en pleno mar, avès, leissant la terro, aquesto sensacioun veramen deliciouso: de traire eila darrié tout un passat groussié e d’abourda au païs di Fado. 
Ié sian. Entre sourti de l’estacioun i’a plus que d’aigo. 
— Gondola? Gondola! nous cridon de pertout li barquejaire. 

Nous embarcan dins la goundolo que, linge, alerto, negro coume uno dindouleto, s’esquiho em’ un dous balans dintre lis autro que la tocon, e ‘m’ acò s’enfaufilo, de canau en canau. Lis oustau, li palais gafon tóuti dins l’aigo. S’entènd plus rèn, plus ges de brut, ni de veituro ni de carreto. Intran dins la ciéuta misteriouso d’aquéu pople que 
s’es, coume li vibre, basti soun nis au mitan di lono. De tèms en tèms se croso nosto goundolo emé quauco autro. Pièi, i recouide, crento de se turta au rescontre di pro que veirien pas: 
— Hou! d’uno voues prefoundo, cridon li goundoulié. 

Après de viravòut tant-e-pièi-mai, acoustan enfin au lindau de l’aubergo que nous a ensignado l’ami Mariéton e prenèn terro... 

*+*+*


vendredi 26 septembre 2014

G Laforet : APRÈS IÉU








APRÈS IÉU 


Quand lou grand frejoulun caiara mi mesoulo (25);  
Coucha souto li pin ounte lou vènt gingoulo,  
Me sèmblo que creirai que, paire, ai proun viscu  
Se sènte lis enfant que de iéu soun nascu  
Sènso ajudo de res camina dins la foulo. 

Quand me veirai sega pèr lou daioun fatau;  
Ome, me semblara m'èstre quiha proun aut  
Se dison pièi de iéu: — Coume disié, pensavo;  
De sàni verita soun esprit s'atessavo, 
E fasié tira dre..., dre sus soun Ideau. 

Quand pèr ié plus tourna faudra quita la bòri; 
Pouèto, parlen pas d'apoundre un noum de glòri  
A la normo di noum qu'ilustron l'Univers...  
... Noun. Me creiriéu quauqu'un s'un soulet de mi vers, 
Devié, iéu i' estènt plus, viéure dins li memòri. 
  
Quand pèr l'eterne som mis iue se barraran;  
Felibre counsciènt d'agué tra lou bon gran, 
Tranquile dourmirai dins la terro di rèire,  
Se mi felen à iéu, podon me leìssa crèire,  
Que parlaran i siéu lou parla de soun grand. 

S'un cop n'ai vist la fin, car fau que tout s'acabe,  
D'uno vido qu'emé proun penasso derrabe;  
Troubaire amourousi sènso espèr de retour,  
Creirai aguedre agu ma largo part d'amour,  
S'un pau de regrèt viéu dins uno amo... que sabe. 

Dins lou barquet fatau s'un cop me fau mounta,  
Vole me douna d'èr de bono voulounta  
De tau biais qu'après iéu aquéli que demoron  
Se digon: “ Avèn vist e sabèn coume moron,  
Aquéli qu'an viscu sa vido sèns brounca. ” 

Quand lou grand frejoulun caiara mi mesoulo,  
Coucha souto li pin ounte lou vènt gingoulo...  
Vole pas d'entre-signe van sus un toumbèu...  
Vole tout simplamen que, moudèste simbèu,  
Flourigue sus moun cros un brout de ferigoulo. 


⋍⋍⋍⋍⋍⋍⋍⋍⋍ 


mercredi 24 septembre 2014

Nicola Dal Falco : Due re







Due re




di Nicola Dal Falco




Ciò che ora nasce era in eterno e sarà dopo. Non la vampa, ma il suo riverbero.
Non la bellezza sfolgorante del giardino di rododendri, roseto del buon re, ma l’enrosadira, traccia che appare e scompare del tempo felice. 
La storia dei due re ripete ossessiva l’arrivo al bivio, quando il tempo biforca e un’età cede alla successiva.
Quel bivio, concretissimo e sfuggente, rappresenta anche la sottile divaricazione che esiste tra l’essere e l’immagine.

Prima della parola, è l’immagine a servire la potenza del ricordo. 

Viveva, quindi, un re nel suo Paese, specchio l’un l’altro di giustizia. Un regno che poteva dirsi, oltre ogni ragionevole dubbio, felice, perché privo di timori.
Fino ai confini appariva come un giardino: un giardino di rododendri su cui brilli l’oro rosso della pace.
Pienezza di colori e pienezza d’intenti non permettevano a nessuno di riflettere troppo all’esistenza di questo posto perfetto.
Quelli che ci vivevano non sentivano il bisogno di fare confronti così che i giorni scorrevano indivisi. E forse, ad essere precisi, era sempre lo stesso giorno a non tramontare.
Solo chi fosse giunto da fuori avrebbe subito tutta la malia del giardino.
Cosa che puntualmente avvenne, senza che vi si potesse porre rimedio.
Qualcuno, passando tra i monti, lo vide e corse a raccontarlo. 
Da quel preciso istante, il giardino di rododendri iniziava a vivere una vita parallela, scivolava nelle 
spire del tempo scandito, nell’ora che fa da misura allo spazio.
Un altro re volle conoscerlo e si mise in marcia per conquistarlo.
Il regno era impreparato all’invasione, all’idea stessa di possesso e si arrese quasi senza combattere.
Sconfitto, il re giusto se ne andò in esilio. Cercò un possibile altrove, ma dopo aver vagato per qualche anno tornò su i suoi passi.
Quando giunse a portata di sguardo, vide il bagliore del roseto e capì che quel segno di beatitudine era tra le cause della rovina. 
Con un ultimo atto regale, trasformò l’opera nel suo riflesso, lasciando che l’incanto del giardino di rododendri, impietrito e sparito per sempre, restasse vivo appena si fa sera.
Allora, brevissimamente, corre per le cime dei Monti pallidi un incendio senza fumo e anche chi non contemplò mai il roseto può immaginare di che colore fosse la terra della pace.

Il bivio tra l’età dell’oro e l’età del ferro, la storia dei due re, non è solo una parabola che dà vertigine al tempo. Non riguarda esclusivamente il fato, l’alternarsi e il dispiegarsi dei cicli. Ha pure a che fare con la condizione umana, il destino di ognuno.

Come il ricordo del roseto colora periodicamente i monti, alimentando la nostalgia del paradiso perduto, così il periodico incontro con il re di Salem e di Gomorra ripropone la scelta capitale, il bivio tra la via di giustizia e la via che consegna se stessi e gli altri al potere di questa terra e di questo tempo.



Miti ladini delle Dolomiti
Enrosadira
di Nicola Dal Falco



con le glosse e il saggio
Le rose del ricordo di Ulrike Kindl

Istitut Ladin Micurà de Rü
 HYPERLINK "http://www.micura.it" www.micura.it 
Palombi Editori
 HYPERLINK "http://www.palombieditori.it" www.palombieditori.it 
Roma – 2014
Pagine 165
euro 15

lundi 22 septembre 2014

Laforet : LOU SER









LOU SER 


Lou soulèu, escoundu darrié li gràndi colo,  
De si rai cremesin tencho d'or e de sang 
Lou nivo que d'amount ié fai uno aureolo; 
Lou jour, coume à regrèt, s'abeno, s'amoussant; 

La luno en escalant jito sa clarta molo; 
L'alen d'un ventihoun nous refresco en passant;  
S'ausis dins la liunchour un din-din que tremolo;  
L'estelan vai lusi dins lou campèstre sant. 

Un tranquile repaus toumbo sus lou campèstre;  
En piéutant lis aucèu s'escoundon à grand dèstre  
Au mitan dóu fuiun que li tèn atapa. 

Li pastre an estrema l'avé dins li cabano;  
Lou rafi en destalant regardo sa versano;   
La campano dóu mas li sono pèr soupa... 



samedi 20 septembre 2014

F Mistral : Escourregudo pèr l’Itàli - NAPLE





"Napoli da Posillipo"




(...) Naple 


Naple, dóu 5 de mai de 1891. 


Nous vaqui mai que descendèn, à touto vapour de trin rapide, lou loungaru païs d’Itàli. Remarcan, tant que duro lou travès dóu Latium, lou couifage di femo em’ uno espèci de servieto carradamen plegado e espinglado sus la tèsto, (à Niço, crese que noumon acò carrèu), que li fai ressembla, bello e forto que soun, en de cariatido pourtant un chapitéu. Li païsan, generalamen, soun embraia de telo blanco qu’estacon souto lou boutèu. A gaucho, uno cadeno de mountagno abouscassido, nevouso dins la liunchour, nous acoumpagno de countùni. Vaqui lou mount Cassin, emé soun abadié de mounge beneditin, tant anciano e celèbro, peramoundaut sus un gros mourre. La plano s’espandis en bèlli bladarié, en terrado de vigno auto. Vaqui la Campanié e la Terro de Labour. 
Quand tout-d’un-cop lou trin s’arrèsto: 
— Davalas! davalas! nous cridon en italian. 
Uno negro tubèio intro dins lou coumpartimen. 
— Qu’es acò ? 
— Voste vagoun, que se brulo, nous dis tout siau un emplega en nous durbènt lou pourtissoun. 
Nous ajudon à faire, vite, noste Sant-Michèu; e vesèn la flamado, abrado pèr lou fretadis, agouloupa noste vagoun, qu’amosson à grand ferrat d’aigo. 
— Ah ! ço mai, finiran pas tóuti aquésti mauparado? iéu ié fau à ma mouié. Avèn eissuga, à Roumo, li respousc de la poudriero; avèn cuja, lou proumié de Mai, èstre pres entre dous fiò, dins l’escaufèstre dis anarchisto... 
— Moun bèu, me fai ma femo touto rassegurado, eici fau s’estouna de rèn: l’Itàli, coume sabes, es uno terro voulcanico... Avans toujour, que veiren Berro! coume se dis à- z-Ais. 
E zóu toujour! Vesèn passa Capo, la vilo tant celèbro anticamen pèr si delice (talamen que se dis, à Tarascoun, faire la capo, pèr dire gourrineja). Pièi saludan Caserto, qu’acò ‘ro lou Versaio di rèi Napoulitan; e, subre li sèt ouro nous vès-aqui dins Naple, que lou mourre eilalin dóu Vesùvi tubant nous avié deja signala. 
Ah! queto diferènci emé la graveta de Roumo! Eiçò veritablamen es lou païs de l’alegresso. Uno iluminacioun à perdo de visto, espetaclouso, enfioco touto la vilasso e touto la coustiero, d’amount, d’avau, e tout lou Gou. Es niue: mai lou poupulas, tant li moussu que la pauriho, es alanda pèr li carriero, aferouna, galoi, cridant, risènt, courrènt. 
Dins l’estrado ufanouso e grando e bello de Toledo (aujourd’uei Via di Roma), li passejaire, lis equipage, li tapo-quiéu, li carretoun, lou femelan, li capelan, li cridaire de muscle, li fanfougnaire e li siblaire (pèr parla coume à Marsiho), es uno mescladisso, un beluguié, un vermenié, coume segur se vèi en-liò. Autant lou mounde à Roumo es serious e tèn si mino, autant, eici à Naple, lou mounde es famihié, bounias, desbadarna. 
Tout es à brand, porto e fenèstro. Vesès dins li cafè resplendènt de clarta li gènt que bevon e galejon, dins lis oustau aquéli que soupon, li barbié que barbejon, li boutiguié que servon, li vesin que farcejon. Davans de sant o de madono alumina de candeleto, avès de roudelet de femo, d’ome e de drouloun, que canton à plen de voues de cantico napoulitan. Au coustat i’a de couchié que s’esbramasson o que vous sonon. Sus lou coulas de tout chivau, que fugue de carreto, de fiacre o de carrosso, lusisson d’ournamen de couire, representant uno man duberto, o li bano d’un biòu o ‘n chivau que s’encabro, pèr esvarta la malo-visto. Li carretié principalamen, emé sis atalage de tres bèsti de front, que tènon touto la carriero, an, pèr capoucho de coulas, de veritàbli mounumen de couire oubra e ‘scrincela. E pièi, coume li carriero soun bardado de lauso, (o s’amas miés de lavo), e que fai bon ié trepeja, avès que-noun-sai de gènt, ome, femo, chato, enfant, peissounié, porto-fais, repetiero e gus de plaço, que ié van sèmpre descaus. E subre lis escalié di tiatre o di glèiso, d’autre, li lazaròni, à mita nus fan la radasso. 
Uno causo nous a ‘spanta: es lou noumbre estraourdinàri de carretoun atala d’un ase, o meme tirassa pèr quatre o cinq pèd-descaus, que fan de desmeinajamen. Eici lou paure mounde dèu faire Sant-Michèu tóuti li quingenado. 
En un mot, nous a fa l’efèt, aquelo ciéuta de Naple, ounte i’a toujour bèu tèms e toujour bello ouro, d’èstre la capitalo, e memamen lou Paradis, di galo-bon-tèms e di gandard, mai uno capitalo de cinq o sièis cènt milo amo. 
Li journau avien fa prevèire que, pèr lou proumié de Mai, li manifestacioun óubriero ié sarien bessai terriblo... 

Ah! pas mai! Enterin que li Rouman s’estrigoussavon, li bon Napoulitan an fa, tres jour à-de-rèng, e en pleno carriero, la proucessioun de Sant Janvié. 

E tout acò gai e simplas, coume à Maiano pèr Sant Aloi. 


*+*+*


Dimenche, 3 de mai. 


Nous sian leva, en visto de la mar pacifico, dins un bèu matin clar, mai pas mai linde qu’en Prouvènço, e trouvan pas grand diferènci entre aquest climat e lou nostre. Sian louja sus la Chiaja, qu’es uno largo permenado sus lou ribeirés de mar, en fàci d’un pichot tèmple dedica à Vergèli au mitan d’un bousquet d’éuse. Sus lou pedestau de soun buste i’a qu’aquésti mot d’escri: 


CECINI PASCUA, RURA, DUCES, 

Ai canta li pasquié, li champ, li capitàni. 

Lou toumbèu dóu pouèto se vèi pas liuen d’aqui, sus lou coulet dóu Pousilipe.

Anan à la messo à Santa-Chiara, uno espaciouso e bello glèiso bastido pèr la rèino Jano, inoundado de jour, claro coume soun noum, touto blanco de mabre e touto bloundo d’or. Li vièi rèi de Prouvènço de la famiho Anjouvino an aqui si toumbèu e si retra en estatuo. Aquéu dóu rèi Roubert, que i’es asseta sus soun trone, em’ à l’entour si fiéu, si felen e feleno, entre autre la rèino Jano, tèn lou founs de la glèiso, darrié lou grand autar. 
Au pèd e en dessouto dóu mausoulèu superbe, uno grasiho laisso vèire, de l’autre las de la muraio, lou Cor e lis estalo dóu mounastié de Santo Claro; e l’on pòu, de  darrié l’autar, dins un clarun misterious, vèire e ausi li mounjo blanco que saumoudìon soun óufice e prègon pèr la rèino Jano. Es d’un catoulicisme tout femenin e tout reiau. 
Lou tantost, nous sian gandi à la glèiso de Sant Janvié, san Gennaro o San Genna, coume dison eici. S’es-ti pas capita que sian arriba à Naple en plen miracle d’aquéu sant? 
Lou matin, Sant Janvié èro ana ‘n proucessioun faire vesito à Santo Claro. E après vèspro, li gènt dóu pople venien en devoucioun beisa lou sang de soun patroun, que s’èro, coume toujour, foundu la vueio pèr sa fèsto. Lou sang de Sant Janvié rèsto, parèis, tres jour liquide. Pièi se caio e se seco pèr lou rèsto de l’an. Es countengu dins dos 
ampoulo, que counservon rejouncho en un reliquàri d’argènt. 
Un prèire, de darrié la balustrado dóu grand-autar, avié entre man lou reliquàri, qu’es vitra davans e darrié, e dóu tèms qu’un clerjoun tenié un cire abra de-longo contro lou vitrage, lou capelan moustravo lou sang liquifica, que gansouiavo, encre, dins li dos ampouleto. Li gènt à foulo lou beisavon à-de-rèng, devoutamen, coume se baiso lou Sant Bras i Sànti Mario de Prouvènço; e ‘nterin, coume i Santo, un pau pertout dins la grand glèiso, i’avié de roudelet de femo qu’, em’ aquelo voues nargouso particuliero is Italian, cantavon à touto zuerto la glòri dóu grand sant Genna. 
Sant Janvié es eici lou simbèu poupulàri dóu patrioutisme loucau, e li mescresènt meme n’en parlon pas sènso respèt. 
L’esperit autounome es dóu rèsto vivènt eici coume jamai. D’uno counversacioun que pèr fourtuno avèn agudo em’ un representant poupulàri de Naple, lou deputa Imbriani, e de nòsti raport emé divers Napoulitan, avèn pouscu presumi que li gènt d’aquest Miejour soun mens qu’entousiasto dóu sistèmo centralisto que lis amenistro vuei; e d’uno federacioun que ié rendrié soun independènci, ah! coume s’acoumoudarien! 
Parlarai pas di bèlli causo que i’a dins li museon, dóu mouloun d’estatuo tànti bello e subre-bello qu’an trouvado en Herculanum e à Poumpèi. Acò ‘s couneigu. Mai fau que iéu vous conte noste curious viage au Trau de la Sibilo. 
Figuras-vous qu’en anant vèire la famouso coustiero de Pouzolo e de Baio, (coustiero que, mau-grat tout, es bèn inferiouro, emé si coutau de safre, à nòsti bèlli costo acoulourido de Marsiho, de Sanàri e de Cano), noste veiturin 
nous dis:
— Aquéu laus que vesès, emé soun aigo que negrejo, acò ‘s lou laus d’Averne, que Ve rgéli n’en parlo en descrivènt lis Infèr; e aquéu trau, eila, que bado dins la roco, oumbreja pèr de roure, es l’Antre de la Sibilo, que d’aqui se davalo encò dóu vièi Caroun. 
E, pan! de darrié ‘no tousco sort uno espèci de  bóumian que nous fai: 
— Eicelènci, noun poudès faire autre que de veni vesita l’Antre de la Sibilo, de la grand Sibilo Cumano, emé la goulo de l’Infèr... Iéu, pèr quranto sòu, vous servirai de guide. 

L’ome, pas mai que l’antre, marcavon pas trop bèn. E ‘m’ acò, tant ma femo que iéu, enmasca, nous decidan à davala. Lou guide, qu’avié abra uno entorcho siéuprado, caminavo davans; e, ma fe, que vous dirai? en nous aprefoundissènt dedintre aquelo andano sourno, taiado dins la lavo, e qu’a, pèr lou plus pau, 150 pas de long, nous 
revenié’n memòri lou famous vers de Dante: 

Lasciate ogni speranza, voi ch’ intrate! 

Dante, dóu rèsto, autambèn que Vergéli, s’es ispira, acò se vèi, d’aquésti liò proun segrenous. 
Davans nous-autre, tout-d’un-cop, à la reflamour de l’entorcho, lou coundu parèis nega d’uno aigo negro e carbounouso... 
— Retournen, retournen, disèn tóuti dous au guide. 
— D’aqui noun se tourno plus, nous respond l’ome en ricanant. Eicelènci, m’anas mounta sus lis esquino; vous pourtarai l’un après l’autre; veirés, au founs, la chambro e lis escri de la Sibilo, lou canigoun dóu chin Cerbère... em ‘acò sourtirés pèr lou passage de Vergéli. 
Esmara souto terro à belèu deja cènt pas, à la discrecioun , censa, d’aquel espèci de Caroun que nous tenié dins sa cafourno e qu’aurié bèn pouscu amoussa soun flambèu, zóu, ma mouié proumiero se pènjo à la cabro morto sus l’esquino dóu guide, que, l’entorcho à la man, e gafant emé d’aigo jusqu’à la fourcaduro, ié fai travessa l’Estis. 

— Siéu emé la Sibilo! me crido, vène lèu. 

Caroun à moun tour me passo... E ‘m’ acò nous trouvan dins uno baumo escuro, negro coume un vièi four, que i’a, sus li muraio, d’escrituro latino, antico, indeschifrablo, e au sòu, uno estatuo de femo sènso tèsto. 
— Vaqui, nous dis lou guide en nous moustrant un trau, la cauno dóu Chin à tres tèsto... 
— Anen, sourten, cridan à l’ome, car vesian que l’entorcho tiravo vers sa fin. 
Caroun, à la cabro morto, nous sort pèr un autre pertus, qu’es lou Passage de Vergéli. 

Nous languissian  d’èstre deforo... En souvenènço, noste guide, que se vanto d’avé pourta à cabrinet l’emperaire Don Pedro, emai aquéu d’Alemagno, nous douno uno pèço antico à l’efigìo de Caroun. 

Pèr nous regaiardi, anan prene uno souleiado, e vèire, un pau pu liuen, li chatouno de Baio, descausso e enrabiado, dansa la tarantello, emé li castagneto e lou tambour de basco.


*+*+* 




jeudi 18 septembre 2014

Nicola Dal Falco : Una rosa per due







Una rosa per due




di Nicola Dal Falco




Nei tempi andati, si raccontava spesso la storia di due fratelli e dell’ira che cancellò il bel roseto del re.
Tra i torrioni del Catinaccio cresceva un giardino, protetto da un recinto abbastanza alto da segnare un confine e sufficientemente basso per lasciare ammirare le rose che fiorivano in ogni stagione, intrecciando i loro rami a tal punto da formare una siepe ininterrotta di colori e profumi.
Moltissimi uccelli e animali trovavano rifugio all’interno, rallegrando le giornate del re delle rose.
Questo re aveva due figli, nati nel roseto, a cui non chiedeva nulla se non di rispettare una certa rosa che sbocciava all’improvviso poco prima che iniziassero a cadere le prime gocce di pioggia.
In quel lasso di tempo sprigionava un profumo celestiale che racchiudeva in sé l’aroma di ogni luogo in ogni tempo.

Era la rosa della conoscenza.

Fino ad allora, nessuno dei due ne aveva sorpreso l’apertura. E questo fatto la teneva lontana dai loro pensieri.
Capitò, però, che una marmotta si fermasse in mezzo al sentiero tra le rose proprio quando i due fratelli stavano seduti senza far niente.
Fu un attimo: l’animale arricciò il naso, si alzò su due zampe, girò i capo di lato e, quasi festante, iniziò a correre.
I due fratelli balzarono in piedi e iniziarono a inseguirla. 
L’inseguimento durava già da un po’, quando la marmotta decise che ne aveva abbastanza, infilandosi nella sua tana scavata, guarda caso, proprio sotto le radici della rosa della conoscenza.
In quel momento, né l’uno né l’altro potevano immaginare di trovarsi di fronte alla famosa rosa anche se il fatto che la pianta fosse l’unica priva di fiori li lasciava perplessi. 
Stava, in realtà, preparandosi uno di quei temporali 
estivi, preceduti da un brivido di vento, che anneriscono di colpo il cielo.
Dopo un primo e un secondo lampo in lontananza, arrivò 
puntuale il tuono. Un fragore potente si diffuse per l’aria, seguito da un lungo, articolato, brontolio.

Ed ecco, in un attimo, sbocciare ed aprirsi la rosa. 

Ma anziché contemplarla, i due fratelli presero prima a bisticciare, poi ad insultarsi su chi avesse la precedenza per annusarla. 
Passarono alle mani e infine, raccolto ognuno un sasso, finirono con l’ammazzarsi mentre dal cielo scendeva fitta la pioggia.

Da allora, nessuno ha potuto più contemplare il roseto anche se, di tanto in tanto, al tramonto, le pareti di roccia riverberano il fuoco d’ira che travolse i due fratelli. 
Allora, alzando lo sguardo verso le guglie del Vaiòlet, si scorgono ancora i resti del vecchio recinto.




Miti ladini delle Dolomiti
Enrosadira
di Nicola Dal Falco



con le glosse e il saggio
Le rose del ricordo di Ulrike Kindl
Istitut Ladin Micurà de Rü
 www.miwww.micura.itcura.it 
Palombi Editori

Roma – 2014
Pagine 165
euro 15




mardi 16 septembre 2014

F Mistral : Escourregudo pèr l’Itàli - Mounegue e Gèno



Mounegue e Gèno 



Gèno, dóu 17 d’abriéu de 1891. 



I’avié ‘n bèu tèms, ami Folco, que m’ère proumés lou viage d’Itàli. Mai pèr uno causo o pèr l’autro, n’aviéu pancaro agu lesi. Aquesto fes pamens nous veici embarca. Parti de Gravesoun emé ma mouié lou 14 au matin, sian vengu, d’uno estirado, passa la niue à Mounegue. A la vihado, nous trouvan emé lou gènt escultour Fabio Stecchi e 
soun bèu-paire, qu’es lou coumandant de la gàrdi de la Principauta. Ensèn anerian un pau au casino de Monte-Carlo, e entre intra, au burèu mounte dounon li carto, i’avié-ti pas un emplega que legissié “l’Aiòli”? 
Bono marco, me diguère, es lou cop de risca quàuqui gros nas à la rouleto. 
— Anas gagna, me faguè Pau Glaize, l’afelibri Conse de Franço auprès dóu Prince de Mounegue, que me venguè touca la man, anas gagna d’emblado voste viage d’Itàli... 
E i’anère, pecaire, de moun bèu louvidor, que lou rastèu, en un vira d’iue, me rabalè à la moustacho. Pièi, après quàuqui tour dins lou palais dóu Diable, à l’entour di taulado cargado d’or e de bihet, ounte barbèlon silencious li jougadou e jougarello, intrerian uno passado à la salo d’espetacle, e pièi nous anerian coucha. 
L’endeman de matin, un regard d’amiracioun sus aquéli baus superbe, escalabrous e negre, que fan calo à Mounegue contro lou Vènt-Terrau: adamount la Tèsto de Can e la Turbìo, uno Tourre-Magno bastido pèr Cesar Aguste (Traphœa Augusti), un cop d’iue sus li jardin qu’à grand frès entre-tènon autour de Monte-Carlo... e filan sus Ventimiho. 
Es aqui que la Dougano vesito li bagage, e aquelo vesito es lou plus gros tracas dóu viage. 
De moulounado de vouiajour, tau que li pàuris oumbro que van passa la barco à Caroun, soun aqui que s’esquichon à l’entour di taulié pèr durbi si valiso, porto-mantèu e malo. Li fouranaire furnon, bourroulon tout acò. Avès bèu à-n-afourti, à jura vosto paraulo que pourtas rèn de defendu: vous meton vosto fardo touto sèns dessus dessouto. 
Vengu moun tour, aguère l’idèio d’eisibi à l’emplega de la Dougano Italiano moun brevet d’Ouficié de la Courouno d’Itàli, que m’avié fa valé autre-tèms, en Avignoun, au Centenàri de Petrarco, M. lou comte Nigra, embassadour d’Itàli.
Lou douganié boutè si bericle, legiguè lou diplomo, me regardè, me saludè en pourtant la man au kèpi, e... passo que t’ai vist. Aguère pas la peno de descourda ni de moustra lis agoubiho que pourtave. E ‘mé la prèisso que i’avié, talo favour, vous assegure, nous fuguè d’un bèu soulas. 
E nous vaqui envagouna, fusant long de la ribo de la mar ligouriano, toujour long de la ribo enjusqu’à Gèno e ‘njusqu’à Piso. Touto aquelo coustiero estrecho e mountagnouso, tout-de-long semenado de bourg e de viloto qu’an li pèd dins la mar, es ço qu’apellon li marin la Ribiero de Gèno, qu’en dos part se diviso: la Ribiero dóu 
Pounènt, qu’es au pounènt de Gèno, e la Ribiero dóu Levant, qu’es au levant d’aquelo vilo. 
Vesèn passa Bourdiguiero e Sant-Remo que fournisson à Roumo li paumo de la Semano Santo. Quand se dreissè, parèis, lou famous oubelisque de la plaço de Sant- Pèire, e que li cau e li courdage noun poudien plus tira, e que, mau-grat la defènso, souto peno de mort, de parla d’aquéu moumen, un cridè: 
— Bagnas li cordo! e que, bagnado li cordo, l’oubelisque pousquè s’auboura e quiha dre, dison qu’aquéu que cridè se devinavo de Sant-Remo e que, pèr recoumpènso, reçaupè pèr li siéu à perpetuïta lou dre de fourni li rampau de la Semano Santo à Roumo. 
D’arangié, de limounié, tóuti carga de si fru jaune, se veson dóu camin de ferre. De mato d’aloues emé si gròssi fueio pounchudo e menaçanto, de figuiero barbaresco, de lachusclo grandarasso, garnisson li ribas. Li vigno soun adoubado e mountado en autin. 
Mai ço qu’es bèu au-dessus de tout, es aquélis óulivié, aquéli bos d’óulivié, abandouna à-n-éli meme, ramu e capelu coume de grand sause plouraire, que dounon au païs uno coulour classico e pouëtico incoumparablo. De quant aquélis aubre abihon miés la terro que lis aubre estrangié que tambèn ié trachisson, tau que paumié, eucalyptus, caoutchou, etc., e que, pèr óupulènt e ourgueious que siegon, se vèi toujour que soun pas d’eici, pas mai que li moussu de Paris o de Loundre que vènon iverna dins li villa d’aquéli costo. 
De l’auro, se vèi blanqueja li cimo ennevassado dis Aup de Ligourìo; dóu Miejour, la mar inmènso, emé, de liuen en liuen, un bastimen à velo que plan-planet camino. 
Sus l’estrecho listo de terro qu’es entre mar e mount e que noste trin seguis, de vilo e de vilage, basti emé de brico o ‘mé de roucassoun: la pèiro de taio manco. Lis oustau soun pinta, deforo, emé de bòu, quouro jaune, quouro rouge. Li clouchié, peréu de brico, soun rouman, en lanterno, de fes emé si fenèstro poulidamen embessounado. De fes, dins un jardin, un ase viro la pouso-raco. De fes un cabrié, ‘mé si cabro pendudo i ro que nous douminon, regardo passa lou trin. Tout acò grasiha, nega dins lou soulèu. 
E toujour de mountagno e de pertus à travessa; e toujour d’óuliveto qu’escalon li mountagno; emé de pichot port de mar: Port-Maurise, Ouneio, Diano-Marina, desvasta pèr lou darrié terro-tremo, e Albenga, e Savouno, qu’es uno vilo de fabrico e de canoun de chaminèio.
Un emplega dóu trin nous demando d’acatoun se nous farié plesi de demoura soulet dins noste coumpartimen. Ié disèn d’o; e coume vesèn qu’aparo la man de caire, ié fasèn esquiha ‘no pèço... e ‘m’ acò plus res mounto de tout dóu long de la routo. Soulamen, en reflechissènt, trouvan après, ma fisto, qu’avèn agu proun tort de nous faire embarra tóuti soulet dins noste cast: car es dins aquéli parage que, l’an passa, dins un vagoun, fuguè, pecaire, assassina, un paure felibre de Cano que revenié de vèire aquelo qu’anavo espousa. 
Mai n’escaparen d’aquesto. Vès-aqui Cocoleto, pichoto vilo au bord de la mar, qu’es, dison, la patrìo dóu grand Cristòu Couloumb; pièi Sestri, ounte un vòu de drouloun, estroupa jusqu’i cueisso e gafant dans la mar, cridon de ié jita de sòu. N’i’en trasèn quàuquis-un de la fenèstro dóu vagoun, e li van champeira souto lis espousc de l’erso en barboutant coume d’anedoun. 
A jour fali, emé l’arc-de-sedo (que ié fai un arc de triounfle), intran enfin dins Gèno, meravihousamen assetado e estajado dins lou founs de soun Gou, subre de colo que l’embarron e la defèndon de pertout. N’ai pas lesi, coume pensas, de vous descriéure eici, e à la despachado, Gèno la Superbo. Fau, pèr se rèndre comte de la magnificènci 
d’aquelo anciano republico e di gràndi famiho que n’en brigavon lou gouvèr, fau lou vèire pèr lou crèire. De carriero bourdado de palais istouri, de glourious palais en mabre blanc massis, de palais que s’apellon lou Palazzo Ducale, lou Palazzo Doria, lou Palazzo Adorno, lou Palazzo Durazzo, lou Palazzo Balbi, lou Palais Rouge, lou Palais Blanc, emé de porge e d’escalié que sèmblon fa pèr de gigant, emé de galarié tóuti coumoulo de pinturo, que soun duberto à tout venènt... es uno incoumparablo glòri. E pièi li glèiso, l’Annunziata, touto resplendènto d’or, de mabre e de tablèu, e San Lorenzo e San Ambrogio. Faudrié ‘no mesado pèr bèn vèire tout acò. Mai sian pressa, e au bout d’uno journado e miejo, prenèn lou camin de Piso. 




dimanche 14 septembre 2014

Laforet : REVIÉURE










REVIÉURE 



Au Mèstre En Frederi Mistral



Souto li cop d'uno epoco caino,  
Di Prouvençau s'ausissien li plagnun;  
Sis us, ai! las, malaut dins si racino,  
Dins lou mesprés toumbavon un pèr un.  
Se d'un païs vesèn la respelido,  
Se d'estrambord un pople es esmougu,  
Se de sa glòri entre-vèi la lusido,  
Es vous, Mistral, vous que l'avès vougu. 

D'ùni voulien qu'aquelo lengo amado,  
Que nòsti maire an canta 'n nous bressant,  
Sènso cepoun toumbèsse matrassado  
Pèr la seca jusqu'à soun darrié sang.  
Lengo d'amour, lengo de pouësìo,  
Lengo di rèire, o lengo de bounta,  
T'abéuraras au sourgènt d'ambrousìo:  
Lou grand Mistral t'a rendu ta bèuta. 

Paire adoura de nosto Reneissènço,  
A vòsti pèd carrejan noste amour;  
Li fiéu valènt de la maire Prouvènço  
Emé respèt trèvon à voste entour.  
Res miés que vous, pèr la Patrìo maire  
Qu'avès canta souto noste cèu blu,  
N'a coungreia tal amour dóu terraire:  
A vous, Mistral, à vous nòsti salut...