dimanche 30 septembre 2012

Albert ROUX : RESQUÏADOU... 1911

.
 
 
 
 

RESQUÏADOU

...




Oï, bon Cyp, as resoun, as resoun milo fès –
De tan te revoulta d’aquel anglomanio
Que banis paou à paou la Franço e lis Francès –
Se duro gaïre maï seran pintra d’Anglès
Touti lis escritéou ! ô quanto coumedio !
Per trouva l’oustaou dou boulangé
Foudra ana serca un estrangé
D’oubri lou diçiounéro d’un aoutr’academio,
O veire s’amoussa nostro maïre Patrio.
Avèn din nostr’endré ent’es mort nostre gran
E nascu nostro maïre, un parla fran e libre,
Uno lengo maïrale que ven de nostre san
Que sèn la ferigoulo, l’espi e lou génibre.

Es lou gaoubi d’Uzès,
Es nostre béou patouès.

Quan voou dire quicon que : Resquïo.
Aquel béou parla de famio
Faï ferni de sensaçioun. Zou ! zou !
S’un co sès sus lou Resquïadou.
Se voulès ana ou foun di caouso.
Sus aquel mot faïre un paouso,
Veirès que lou mot resquïa
Poou pas miel estr’esprima.
Que vire de pico ou de caïre,
De la nèissenço jusqu’à la mort.
Sian touti que de resquiaïre.
La resquïado es notre sort.
Bèn segu din Masbourguet
La resquïado tan poulido
Déou estre escricho per la vido
Din lou parla de l’endré.
E me plase, e vole creire,
Que moussu Pascal qu’a fa li frès,
D’un tan béou mounumen per Uzès,
Voudra que li jèn piésquoun veire
Aquelo enségnio en patouès.

Saniha, lou 19 de decembre 1911.

Albert ROUX.

vendredi 28 septembre 2012

F. MISTRAL : LI CARRETIE - 1901 (Lou Jacoumar)

.
Caretto Ramado
Maiano - 2011


LI CARRETIE 



Vous n'en rapelas pas, vous-àutri que sias jouine, de i'a quaranto o cinquanto an, avans que i'aguèsse li camin de ferre! Ero lou tèms di carretié, di roulié, di carrioulaire, que tenien li gràndi routo e que li cresien siéuno, e fasien peta soun fouit, de Marsiho à Paris, e de Paris à Lilo en Flandre.
Ah! falié vèire acò, vers lou pont de Bon Pas, o à la Visto de Marsiho, sus aquéu grand camin de 24 pas de large, li falié vèire, aquéli tiero de carreto cargado, de carriolo tendado, de brancan bèn biha, que se toucavon tóuti, aquéli rengueirado d'atalage superbe, equipage de tres, de quatre, de sièis bèsti, que davalavon sus Marsiho o que mountavon sus Paris, carrejant lou blad, lou vin, li saco de civado, li balot de merlusso, li barrielo d'anchoio o li bard de saboun, balin-balòu, patin-patòu, e à la gàrdi de Diéu, coume disien alor li letro de carré.
Em'acò, quand travessavon un vilage, de vermenié d'enfant se pendoulavon à l'esparro e se fasien tirassa à la co de la carreto, enterin que lis autre cridavon: Darrié, darrié, carretié!

II

De liuen en liuen, long de la routo, i'avié pèr la dinado, pèr la soupado e la couchado, uno aubergo celèbro, emé sa bello oustesso à caro riserello, emé sa grand cousino e sa grand chaminèio, ounte l'àsti viravo de porc tóuti entié, emé soun pourtau à brand, emé sis establarié vasto coume de glèiso, ounte s'esperloungavon dos renguiero de grùpi, e mounte à la muraio l'image acoulouri de sant Aloi èro empega. Aquéli cabaret s'apelavon la Graio. Sant Martin, lou Lioun d'Or, lou Chivau Blanc, la Miolo Negro, lou Capèu Rouge, la Bello Oustesso, lou Grand Lougis, que sabe iéu? E se parlavo d'éli à cènt lègo à l'entour.
De liuen en liuen, long de la routo, i'avié de bourralié qu'avien pèr mostro un coulas nòu, de roudié qu'au besoun rebihavon li rodo, de manescau bouchard que pèr ensigne avie un terre de chivau, de pichot boutiguié que, darrié soun vitrage, penjavon de paquet de chasso pèr lou fouit emé de capèu de pipo, e de pichòti begudo qu'avien davans sa porto un trihas tout blanc de pòusso, ounte li carretié venien béure pèr un sòu sa gouto d'aigo ardènt.

E balin e balant, au trantran de si càrri, en saludant dóu fouit tout aquéu mounde couneigu, li famous carretié marchavon arrougant, uno man au courdèu e de l'autro lou fouit, emé la blodo bluio, li braio de velout, lou bounet de coulour, la limousino au vènt, li garamacho i cambo, quouro cridant: I, quouro cridant: Dia! quouro cridant! Ruou! E quand la routo èro lusènto, e que lou viage anavo bèn, e que li rodo bacelavon, cantant au pas di bèsti e au balans di cascavèu la cansoun di roulié:

Un roulié qu'es bèn mounta,
Fau qu'ague de rodo
De sièis pouce à la Mabrou,
Acò's à la modo
Em'un eissiéu de dès pan,
Em'un pichot bidet blanc,
Pèr lou gouvernage
De soun equipage.


III


Voulès pas que cantèsson? Lou carré se pagavo bèn: d'Arle à Lioun, sèt franc pèr quintau... e franc d'auvàri; un carretié 'm'un couble poudié gagna sèns peno soun louvidor pèr jour! Tambèn, se fignoulavo sus li routo de Franço! car èron glourious nòsti roulié! Oh! li bèu chivalas! Quénti miòu! Li gaiàrdi bèsti! 
Li limounié, li cavihié, li courdié, li davans, tout acò èro garni, arnesca que fasié gau: li mourrau avien de franjo; li cabestre avien d'esquerlo, li bridèu avien de flo de tóuti li coulour; li coulas enarquihavon si capoucho pounchudo; lis estello di coulas, coume de gràndi bano, soustenien lou courdèu dins d'anello de vèire, d'anello de vèire blu, li ravas móutounavon sus l'esquino di bèsti; li cuberto broudado avien de coucho-mousco; li sufro, li ventriero, li couiero, lis arnesc, tout acò èro trepoun, alisca de man de mèstre... Voulès pas que cantèsson?
En arribant à Lioun,
Nous cercon rancuro.
E nous fan passa dessus
De la basso-culo:
Acò n’es d'aquéli gènt
Que demandon que d'argènt
Pèr fai de dentello
A si damisello.



IV


De Marsiho à Lioun, li carretié marchavon à la gaucho de si bèsti, o, pèr parla coume éli, à dia e de la man, pèr ço que d'aquéu tèms, se tenié lou courdèu dóu coustat gauche di chivau; noumavon foro man l'autre coustat de l'atalage.
Mai l'usanço de Prouvènço passavo pas Lioun. A Lioun, lou climat, lou parla, tout chanjavo: falié dounc chanja de man e teni lou courdèu à la drecho di bèsti. Pièi la plueio venié, la pluiasso de-longo, emé sa fango e si roudan, ounte falié encamba, se noun voulias vous perdre. Pièi li basso-culaire que cercavon garrouio en parlant franchimand... Alor n’en vos de mau, de tron, de sacrebiéu! Juravon, renegavon... coume de carretié... — I, mouret! i, roubin! i, carcan! àrri, vièio rouchello! Oh! moustre de bregand, la carreto es encalado!
Mai li ranfort venien, emé li ranfourtié: se doublavo l'atalage, se doublavo, se triplavo; e, l'espalo à la rodo, derrabavon la carreto.
Sian à l'aubergo. Au brut di cop de fouit, l'oustesso, la chambourdo e lou varlet d'estable, la lanterno à la man, sourtien à l'endavans dóu carretié fangous: s'estremavo l’équipage, destalavon, apasturavon, e'm'acò venien soupa. La benedicioun de Diéu! emé trento sòu pèr tèsto, se fasié, sus li routo, de repas de sant Crebàssi.
Li carretié manjavon emé li couide sus la taulo; sus taulo negrejavo uno coumaire de nòu pechié; e quand avien begu, jitavon darrié éli lou darrié degout dóu got. Au mitan dóu repas, s'aubouravon, èro l’usage, pèr ana abéura si bèsti e ié douna civado; pièi s'entaulavon mai pèr manja lou roustit. E eici sian, coulègo! Voulès pas que cantèsson? 

Lou matin à soun leva,
La soupo au froumage:
Acò’s un friand manja,
Qu’amo lou latage;
Pièi pèr s’escarrabiha
Un vière de ratafia;
E, long de la routo,
Béuran mai la gouto.

Apelavon acò lou tuo-verme. Dounc, batien lou peirard, atubavon lou cachimbau, passavon sa man rufo souto lou fin mentoun de la gaio chambriero, qu'esperavo l'estreno sus la porto, baiavon un tour de biho i tourtouiero de soun viage, e zóu mai! fai tira!
Aro, se fau tout dire, la journado sus la routo viravo pas toujour en bello: sènso coumta li trau emé de fango jusqu'au boutoun, li mountado à merci d'arnés, li davalado à la mecanico, li rai que s'escrancavon, lis eissiéu que petavon, li gendarmo moustachu qu'espinchavon la placo di carretié endourmi e que dreissavon si verbau, de fes, pèr espargna o gagna de camin, falié faire missau, valènt-à-dire passa lisc davans lou cabaret e brula la dinado.
D'àutri fes, dous carretié, testard coume si miòu, se rescountravon dins lou trin: — Copo tu! cope iéu! Vos pas coupa, capoun? Zóu sus lou mourre dóu limounié un cop de fouit que l'avuglavo e qu'enversavo la carreto contre un mouloun de pèiro! Alor courrien i rounco, i taravello d'éuse, e i'avié sus la routo de batèsto esfraiouso ounte souvènti-fes s'encervelavo un ome em' un cop de bihoun.
Pèr la règlo dóu trin, i'avié pamens un vièi usage, qu'èro respeta de tóuti: lou carretié que soun davans avié li quatre pèd blanc, que davalèsse o que mountèsse, avié lou dre, parèis, de pas se leva dóu trin. E d'aqui lou prouvèrbi: Quau a li quatre pèd blanc, pòu, se dis, passa pertout.
A la fin, li carretié arribavon à Paris e anavon éstabla à la Grand Pinto, quartié tant poupulous, disié moun grand, qu’em’un cop de siblet lou gouvernamen, quand vòu, ié pòu leva cènt milo ome!
En arribant à Paris,
Usanço nouvello;
De taiolo n'ia plus gis,
Culoto à bretello.
Acò n'es de franchimand
Qu'atalon deforo man
E fan tout au burre...
Que lou tron te cure!






VI 



Mai en intrant au grand vilage, osco! Aqui s’aplicavon pèr faire brusi lou fouit! Te fasien un repetun, un chaplachòu, un cli-cla-cla, que semblavo que trounavo.
— An! disien li Parisen, en tapant di dos man sis auriho que siblavon, li Prouvençau arribon! Camino, tron de l'èr! as pòu que terro te manque?
Fau dire que d'aquéu tèms, pèr faire peta la chasso, li roulié de Prouvènço, acò 'ro li flambèu: Manjo-car, de Tarascoun, dins l'afaire d'uno lègo, en fasènt li quatre fouit, uno fes avié gausi quatre liéuro de cordo fino; l'Ourtoulan, de Maiano, rèn qu'em'un cop defouit, moucavo uno candèlo sènso l'amoussa; lou Nieret, de Castèu-Reinard, destapavo uno fiolo sènso la ficha au sòu; enfin, lou gros Charloun, de la Pèiro-Plantado, d'un soulet cop de chasso, dison que desferravo un miòu di quatre pèd.
Basto, quand li roulié avien descarga si viage, rejoun lou pagamen dins soun centuroun de cuer, recarga pèr Marsiho e fa 'no escourregudo dins lou Palais Reiau, entounavon galoi aquest darrié coublet:

Tè, garçon, vaqui pèr tu:
Vai metre en caviho...
Mai l'oustesso a respoundu:
Iéu que siéu zolio,
Iéu que te fau tant de bèn,
Tu jamai me dounes rèn?
Fai-me'no brassado,
Sarai soulajado.



VII 

E boutavon coulas e metien en caviho. E' m'acò, dins vint jour, vinto dous, vinto-quatre, au barlingo-barlango de si cascavèu, retournavon en Prouvènço.... E alor, à la vihado, l'ivèr, n'en vos de conte, emé de vantacioun, e de messorgo grosso coume lou mount Ventour! Un, en anant de-niue, avié vist lampeja lou Lume de sant Eume e lou fiò fantasti s'èro asseta sus sa carreto, belèu dos ouro de camin: un autre avié trouba pèr camin uno valiso, que pesavo! Dedins ié devié caupre lou mens cènt milo franc! Mai un cavalié masca èro vengu à brido abatudo e l'avié reclamado, au moumen que l'acampavo pèr la traire sus la faudo. Un autre èro esta arresta: urousamen pèr éu qu'avié liga si louvidor dins lou boudin de sa couëto, car d'aquéu tèms pourtavon la couëto, e li voulur emé si barbasso, emé sis estilet e si pistoulet double, aguèron bèu fuia e furna lou queissoun, ié troubèron que lou flasco.
Un autre avié coucha au païs di Poulacre, que soun pas crestian quand naisson; un autre avié passa au païs di Palo de Bos:
— N'i'a, dis, que se figuron que li palo de bos se fan coume lis esclop o coume li cuiero, en fustejant un tros de bos... Mai acò 's de boufounado: li palo de bos, que servon pèr boulega lou blad, vènon sus d'aubre tóuti facho, coume eici lis amelo e li carròbi... Quand ié passerian, Messiés, la recordo èro estremado, e li pousquerian pas vèire; mai nous leisserian dire pèr li gènt dóu païs que, quand soun sus lis aubre, que van èstre maduro e que lou mistrau boufo, te fan un tarabast coume se picavon tenèbro.
Un autre afourtissié qu'avié vist à Paris uno bello princesso qu'avié'n mourre de porc. Si gènt la permenavon d'uno grand vilo à l'autro, e la fasien vèire, pauro! à la lanterno magico, e semoundien de milioun à-n-aquéu que l'espousarié.
— Sacre couquin de goi! disié lou vièi Babacho, tout acò's proun e acò's rèn. Ço que m'a lou mai sousprés, iéu, lou mai espanta, à Paris, vous lou vau dire: eici, dins nòstis endré, se quaucun parlo francés, es de gènt qu'an estudia, de moussu, d'avoucat, de coumessàri de pouliço, qu'an passa belèu dès an, emai mai, dins lis escolo... Mai amoundaut, sacrepabiéune! tóuti franchimandejon. Vesès de margoulin qu'an pancaro sèt an, d’enfant pas pus aut qu'acò, emé la candelo au nas, e que parlon francés coume de grand persouno!... Sabe pas coume diable fan.


F. MISTRAL
1901
Dins Lou Jacoumar


                                         

.

mercredi 26 septembre 2012

F Mistral : La Genèsi : Chapt. IX - L’arc-de-sedo. La maladicioun de Cam.

.
 
 
 
CHAPITRE IX 
 
 L’arc-de-sedo. 
La maladicioun de Cam.

1. Diéu benesiguè pièi Nouè emé si fiéu; e ié diguè: “Creissès, e multiplicas-vous, e  ramplissès la terro.
 
2. E que vous cregnon e agon pòu de vous tóuti lis animau terrèstre, e tóuti lis aucèu de l’èr, e tout ço que se mòu sus terro: tóuti li pèis de mar, li avès dins la man.
 
3. E tout ço que boulego e viéu sara pèr vosto nourrituro, coume tout erbage verd que  iéu vous ai douna.
 
4. Aleva que noun manjarés la car emé soun sang.
 
5. Car lou sang de vòsti vido, iéu lou recercarai sus la man de touto bèsti; e sus la man de l’ome, estrangié o bèn fraire, recercarai lou sang de l’ome.
 
6. E quau aura ‘scampa lou sang de l’ome, soun sang d’éu s’escampara: qu’à l’image  de Diéu fuguè fa l’ome. 

7. Mai vous-autre, creissès e multiplicas-vous, e intras sus la terro, e emplissès-la.”

8. Diéu diguè tambèn eiçò à Nouè em’ à si fiéu:
 
9. “Veici que iéu farai moun pache emé vous-autre, emai, après vous-autre, emé vosto  raço;
 
10. E ‘mé touto amo que viéu emé vous-autre, tant emé lis aucèu coume emé li  bestiau gros e menu que soun sourti de l’arco, e ‘mé tóuti li bèsti de la terro.
 
11. Farai moun pache emé vous-autre, e touto car jamai noun sara plus negado pèr aigo d’endoulible; e d’endoulible avalissènt la terro n’i’aura jamai plus.” 

12. E Diéu diguè: “Veici lou signe de l’alianço que fau entre iéu e vous-autre e touto amo vivènto que i’aura ‘mé vous-autre dins tóuti li generacioun: 

13. Pausarai moun arc dins li nivo, e sara lou signe d’alianço entre iéu e la terro.
 
14. E quand acatarai lou cèu de nivo, apareira moun arc dintre li nivo:
 
15. E me rapelarai moun alianço emé vous-autre e ‘mé touto amo en vido que fai car;  e desenant i’aura plus d’aigo d’endoulible pèr destruire touto car.
 
16. L’arc sara dins li nivo, e lou veirai, e me rapelarai de l’alianço eterno que s’es fa  pache entre Diéu e touto amo vivènto que bat veno sus terro. ,
 
17. E Diéu diguè à Nouè: “Acò sara lou signe de l’alianço qu’ai establido entre iéu e  touto car que viéu sus terro.
 
18. Li fiéu de Nouè, que sourtiguèron de l’arco, èron dounc Sèm, Cam e Jafèt: es  aquéu Cam lou paire de Canaan.
 
19. Aquésti tres soun li fiéu de, Nouè, e ‘s éli qu’an semena la raço umano pèr tout  l’univers.
 
20. E Nouè, ome de la terro, coumencè de fatura la terro, e plantè la vigno.  

21. E ‘n bevènt de vin s’embriaguè, e restè nus souto sa tèndo.
 
22. E Cam, paire de Canaan, aguènt vist acò, valènt-à-dire li vergougno de soun paire,  l’anè dire deforo à si dous fraire.
 
23. Mai Sèm emé Jafèt, se boutant sus lis espalo uno flassado, e caminant de reculoun, acatèron li vergougno de soun paire; e coume èron revira, veguèron pas soun paire dins acò que fai mascle.


.

samedi 22 septembre 2012

P. Bérengier : Li parla d’Auvergno e de Bourbounés


.


Li parla d’Auvergno e de Bourbounés


Un cop de mai, un alemand, Karl-Heinz Reichel, proufessour d’universita, s’interèsso à nosto lengo.

Despièi 30 an que coulaboro emé lou Cercle Terre d’Auvergne, fai soun proun pèr la miés counèisse e la miés faire counèisse. Sa darriero publicacioun a pèr titre : Études et recherches sur les parlers arverno-bourbonnais e se devino la resulto de tóuti aquélis annado de coulèito dins lou païs ounte passo tóuti si vacanço.

Dins aquel oubrage nous baio noumbre d’esplicacioun, de carto geougrafico e tout ço que fau pèr coumpleta lou Dictionnaire auvergnat-français pareigu en 2005.

Vaqui un nouvèl óutis lenguisti di mai utile pèr de parla que soun bèn en dangié.

P. B.

Études et recherches sur les parlers arverno-bourbonnais, de Karl-Heinz Reichel, is Editions Cercle Terre d’Auvergne, 11 rue des Saulées, 63400 Chamalières.
Tel. : 04 73 63 02 61.
.

jeudi 20 septembre 2012

J E Castelnau : LOU CATALANISME


.


(écrit à Cette, en Cettois,
dans la graphie Cettoise par un Cettois)







LOU CATALANISME


A VALENTI ALMIRALL
Président das Jocs flourals de Barcelouna



Ai vist entrefoulit couma aimes ta patrïa!
Toun bèu Catalanisme emb' amour la destria,
E lou fioc de ta pluma enaurant sa fiertat
La fai veire pu bella e sèmpre pouderousa
Jout sa mantiha d'or, couma èra antan: urousa
Sus terra e sus la mar, en plena libertat.

L'aimes couma es ? tant mius ! e l'aimariès couma èra,
Dins sa granda espandida, en roc, en aiga, en terra ;
Recaufada lou jour au sourel brasat d'or,
Ou dins l'escura nioch que l'azur enmantella
Esclairada as bèus rais argentats de l'estella,
E poumpant lou soulàs d'un bord à l'autre bord.

Ta patria, Almirall, nous remebra la glòria
Das valènts Catalans qu'an fourçat la vitòria
D'escriéure en letras d'or lou noum d'omes d'elèi
Que, l'espasa à la man, as jours de la bataia,
Ardits e lou front naut, sans mesura sa taia,
Fasien mètre à ginouls un pople amai soun rèi.

Erou de fiers guerriès, lous que ta Catalougna
Aviè fach abàri garruts e sans vergougna,
Tal que lous as cantats aqueste mes d'Abriéu ;
Mes aqui finis pas la famousa rengada:
Se lous falié noumà, sus l'istòria apugada,
Musa, avant n'en veiriès carrejà d'aiga au riéu!...

Mes à despart as mes dins una paja unica
Tous galois troubadous de la court pouetica,
Noumats ajuste drech « lous chantres de l'amour »,
Pioi-qu'embé sas cansous e soun gènt saupre-faire
Avien toujours lou biais de se tira d'afaire
Sans redouta jamai das coumbats la rumour.

N'as pas res oublidat de ta poulida raça,
Ni soun vanc arderous, ni soun iol que menaça
Ou lusis de perdoun ; ni de soun cor doubèrt
La gracia e l'amistat que de-longa regoula
Pèr la fraternitat, couma la font que coula
L'estiéu dins la pradella e long dau bouissou vèrd.

Anfin, tout de bon biais a près la defilada :
Coustume, usage, goust, jout ta pluma afilada,
De la bôria au palais, de la draia au draiôu,
Couma de champignouns an fach soun espelida,
Pèr prouba que la flou n'es pas anequelida
Dins lou prat catalan, paradis espagnoòu.

*+*+*

MANDADIS

Ara qu'ai lecat dins la bresca
De toun gènt libre tout lou mèu,
Lou vau càbi jout un ramèu
Que counsèrva sa rama fïesca.

Se Diéu-z-hou vôu, jitarai l'esca
Pèr lou mes de Mai toujour bèu ;
E, qu'acampe escarpa ou barbèu,
Veirai couma se fai la pesca.

Mes fau qu'encara jout lou pont
Passe força aiga, e de la font
Que giscle a plen rach toujour linda.

E pamens n'ai l'espèr charmant
De poudre te sarrà la man
E d'ausi couma toun cor dinda.





Seta, 14 d'Outobre de 1886







.

mardi 18 septembre 2012

P.A. Ginouvès : L’AIET (Lei Toulounenco)

.





L’AIET



Aiet, prefum dei Diéu, pu fin que l’ambrousìo,
Tu que metes au couar tout plen de pouësìo,
O! bùrri Prouvençau, tu que m’as encanta,
T’en prègui, ispiro-mi, car ti vouàli canta.
L’aiet, mei bouans ami, vaqui ‘no mereviho
Que vous rènde countènt. Quouro sias en famiho,
Vo bèn rèn que d’ami, en vilo, au cabanoun,
Vous desrenjarias pas pèr un còup de canoun.
Quand voulès fa l’aiet, esperas un Divèndre
Vo bèn un jour que plòu, pèr acò fau s’entèndre,
E, quouro sias d’acord, alor partès countènt,
Lou matin ‘mé lou fres ansin l’apetis vèn;
Sus lei dès ouro, alor, lèu au fue la pignato
Mount’ avès mes dedins, cacalauso, patato,
Anfin tout ço que fau; puèi atubas lou fue,
Pèr fin que tout acò pèr miejour siegue cue.

Sus la pouarto n’à-v-un que tèn dessus sa faudo,
Lou mourtié, bèn seca, lava ‘mé d’aigo caudo,
Alor vous fau tria douei tèsto d’aiet vièi.
N’en fau pas tant qu’acò se sias que cinq o sièi.
Puèi l’óuliero si pren que bèn douçamen raio,
Quand sias au cabanoun tout lou mounde travaio,
E l’aiet es foundu dessouto lou trissoun
Que si mete à pista d’uno bello façoun.
Après, lèu un rous d’uou, fau vira de maniero.
Qu’aquéu que la l’aiet, en agantant l’óuliero,
Pousque veja-vira d’un meme mouvemen,
Pas tròup vite segur, mai pas tròup douçamen.




O! bèllei gènt de Diéu! quouro après d’un quart d’ouro,
Dou tèms que l’a quaucun que dóu fue lèvo l’oulo,
Vias sourti dóu mourtié, l’aiet rous e tant bèu,
Que vous farié dreissa s’erias mouart, dóu toumbèu,
Puèi vous metès à taulo e cadun dins sa sieto,
Après l’agué torcado e m’un còup de servieto,
Vous servissès d’aiet, pas fouasso ni tròup pau;
Coumenças à brita, d’abord un artichaut,
Quouro n’en sias au tèms, e puèi quàuquei limaço,
De merlusso, de bièu, la tartiflo à sa plaço,
Emé tout ço qu’ai di, car fau de tout tasta,
Quand sias au cabanoun fès pas lei degousta,
Après manjas un uou, de poupre, de garroto,
Fau fa fue de tout bouas quouro fasès riboto,
E s’óublido jamai quand avès lou boufin,
De lou faire esquiha ‘m’ un goubelet de vin.

Lou bouan vin, meis ami, dins d’aquéstei partido
En luego de fa mau vous alongo la vido...
Quouro avès bèn dina fumas un cachimbau,
Es vengu lou moumen de prene de repaus,
Qu’avès bèn merita. Puèi fau bèn que la tèsto
Laisse un pau s’avali lei nèblo de la fèsto;
Car es panca feni, va veni lou moumen
Qu’en chimant lou cafè puèi d’un bouan mouvemen,
Cadun dira la siéu, roumanço, cansouneto,
Picas tóuti dei man, fumas de cigareto;
Quand lou tour es feni poudès faire un penè,
A l’oumbro, bèn au fres, fa digeri l’aiet.

Puèi lou sero à la nue, pèr l’oustau si fa routo,
Tout lou long dóu camin bras dessus, bras dessouto,
Tenès tout lou draiòu en cantant, vous fa bèn...
E... prenès rendès-vous pèr divèndre que vèn.


Marsiho
1907



.

dimanche 16 septembre 2012

J d'Arbaud : Lis Aigo


.






Lis Aigo



Anda di pople, engèni viéu, bèuta di femo,
Esperit musicau qu'alargues lou canta,
Quand sus mar m'enanère, au proumié cop de remo,
Alentour dóu batèu vous veguère mounta.

L'eterne pensamen que tèn lou cor di raço
E ta malancounié, me n'as empli lou cor,
En me menant liuen dóu soulèu dins ti neblasso,
Maire de l'aubo, dia estello e de la mort.

T'ai visto, retrasènt lou mesclun dis estello
Au mitan di lono salanto e dis estang ;
Sus lou Rose abriva, li rai dóu souleiant
M'an fa vira la tèsto e clina li parpello,

Aigo qu'abéures l'ome e coungreies la sau,
Qu'as pourta li vièi diéu sus tis èrso latino,
Tu que, bagnant li pèd dóu Crist de Palestino,
Cantaves sourb bèu noum i goufre prouvençau.

Vaqui perqué, de-fes, s'ai entendu dins l'aire
Lou cant adoulenti di piéucello d'Ellas,
Pregue lou Diéu crestian e siéu, ome de mas,
Lou fraire pensatiéu di pastre e di pescaire.

De toun vanc majourau, de ta tranquileta,
Gardarai lou rebat dins moun amo pïouso,
Aigo dóu Rose viéu, mar d'estiéu, aigo urouso,
Douno toun giscle e ta butèio à moun canta.


.

vendredi 14 septembre 2012

Li Pimpinello 2012 : Setenco journado de la Sorgo 30 de Setèmbre de 2012,

.





Setenco journado
de la Sorgo


Aquelo journado, à l'iniciativo de la Coumunauta de Coumuno di Païs di Sorgo e di Mount de Vau-Cluso, a pèr toco de sensibilisa lis abitant dóu terraire sus li richesso mai tambèn la fragileta de noste patrimòni naturau, e en particulié la Sorgo.
Sara l'escasenço de promòure lis acioun d'aparamen e de valourisacioun di mitan eigassié.
Aquest evenimen se debanara à Castèu-Nòu de Gadagno, plaço dóu marcat i rasin, lou dimènche 30 de Setèmbre de 2012, de 9 à 18 ouro ; es ourganisa pèr la Coumunauta de Coumuno e l'Assouciatioun « Li Pimpinello ».


Dous temo saran trata pèr lou biais de counferènci, espousicioun, animacioun :

Lou jardin naturau : li bono pratico, lou jardin bioulougico, la naturo dóu sòu, lou meiouramen dóu sòu, lou gapan, li tratamen naturau, taio e ensertage, lis insèite aussiliàri dóu jardinié.

- La bioudiversita de la Sorgo, eme tambèn d'espousicioun, animacioun, escouregudo boutanico pèr presenta la bioudiversita eigassiero : li planto e li bèsti.
Em'acò, i'aura perèu un tro de planto, d'espousicioun de tablèu dins lis aubre, d'espaventau, d'espetacle, de musico.

Intrado à gratis

Poudès legi lou prougramo coumplèt ( e en francés) en cliquant sus lou liame çai souto : www.les-pimprenelles.com



.

mercredi 12 septembre 2012

J H Fabre : La Cigalo e la Fournigo

.




La Cigalo e la Fournigo


I

Jour de Dieu, queto caud! Bèu tèms pèr la cigalo
Que. trefoulido, se regalo
D’uno raisso de fiò; bèu tèms pèr la meissoun.
Dins lis orso d’or, lou segaire,
Ren plega, pitre au vènt, rustico e canto gaire:
Dins soun gousié, la set estranglo la cansoun.


Tèms benesi pèr tu. Dounc, ardit! cigaleto,
Fai-lèi brusi, ti cimbaleto.
E brandusso lou vèntre à creba li mirau.
L’ome enterin mando la daio,
Que vai balin-balan de-longo e que dardaio
L’uiau de soun acié sus li rous espigau.


Plen d’aigo pèr la pèiro e tampouna d’erbiho,
Lou coufié sus l’anco pendiho.
Se la pèiro es au fres dins soun estui de bos,
E se de-longo es abéurado,
L’ome barbèlo au fiò d’aquéli souleiado
Que fan bouli de-fes la mesoulo dis os.


Tu, cigalo, as un biais pèr la set: dins la rusco
Tèndro e justouso d’un bousco,
L’aguïo de toun bè cabusso e cavo un pous.
Lou sirop mounto pèr la draio.
T’amourres à la font melicouso que raio,
E dóu sourgènt sucra beves lou teta-dous.


Mai pas toujour en pas, oh! que nàni: de laire,
Vesin, Vesino o barrolaire,
T’an vist cava lou pous. An set; vènon doulènt
Te prene un degout pèr si tasso.
Mesfiso-te, ma bello: aquéli curo-biasso,
Umble d’abord, soun lèu de gusas insoulènt.


Quiston un chicouloun de rèn: pièi de ti rèsto
Soun plus countènt. ausson la tèsto
E volon tout: l’auran. Sis arpioun en rastèu
Te gatihon lou bout de l’alo.
Sus ta largo esquinasso es un mounto-davalo;
T`aganton pèr lou bè, li bano, lis artèu:


Tiron d’eici, d’eila. L`impaciènci te gagno.
Pst! pst! d’un giscle de pissagno
Asperjes l’assemblado e quites lou ramèu.
T’en vas bèn liuen de la racaio,
Que t’a rauba lou pous, e ris, e se gaugaio,
E se lipo li brego enviscado de mèu.


Or, d’aquéli bóumian abéura sèns fatigo,
Lou mai tihous es la fournigo;
Mousco, cabrian, guèspo e tavan embana,
Espeloufi de touto meno,
Costo-en-long qu’à toun pous lou souleias ameno,
An pas soun testardige à ta faire enana.


Pèr t’esquicha l’artèu, te couliga lou mourre,
Te pessuga lou nas, pèr courre
A l’oumbro de toun vèntre, osco! degun la vau.
Lou marrit-péu pren pèr escalo
Uno pato e te mounto, ardido, sus lis alo,
E s’espasso, insoulènto, e vai d’amount, d’avau.



II



Aro, veici qu’es pas de crèire.
Ancian tèms, nous dison li rèire,
Un jour d’ivèr, la fam te prenguè. Lou front bas
E d’escoundoun anères vèire ,
Dins si grand magasin, la fournigo, eilabas.


L’endrudido au soulèu secavo,
Avans de lis escoundre en cavo,
Si blad qu’avié mousi l’eigagno de la niue.
Quand èron lest, lis ensacavo.
Tu survènes alor, emé de plour is iue.


Ié dises: — Fai bèn fre; l’aurasso
D’un caire à l’autre me tirasso
Avanido de fam. A toun riche mouloun
Leisso-me prene pèr ma biasso.
Te lou rendrai segur au bèu tèms di meloun.


— Presto-me ‘n pau de gran. Mai, bouto.
Se creses que l’autro t’escouto,
T’enganes. Di gros sa, rèn de rèn sara tiéu.
— Vai-t’en plus liuen rascla de bouto;
Crèbo de fam l’ivèr, tu que cantes l’estiéu.


Ansin charro la fablo antico
Pèr nous counseia la pratico
Di sarro-piastro, urous de nousa li courdoun
De si bourso.—Que la coulico
Rousigue la tripaio en aquéli coudoun!

Me fai susa, lou fabulisto,
Quand dis que l’ivèr vas en quisto
De mousco, verme, gran, tu que manges jamai.
De blad! Que n’en fariés, ma fisto.’
As ta font melicouso e demandes rèn mai.


Que t’enchau l’ivèr! Ta famiho
A la sousto en terro soumiho,
E tu dormes la som que n’a ges de revèi;
Toun cadabre toumbo en douliho.
Un jour, en tafurant, la fournigo lou vèi.


De ta maigro pèu dessecado
La marridasso fai becado;
Te curo lou perus, te chapouto à moussèu.
T’encafourno pèr car-salado,
Requisto prouvesioun, l’ivèr, en tèms de nèu.



III



Vaqui l’istòri veritablo,
Bèn liuen dóu conte de la fablo.
Que n’en pensas, canèu de sort!
— O ramassaire de dardèno,
Det croucu, boumbudo bedeno
Que gouvernas lou mounde emé lou cofre-fort,


Fasès courre lou brut, canaio,
Que l’artisto jamai travaio
E dèu pati, lou bedigas.
Teisas-vous dounc: quand di lambrusco
La Cigalo a cava la rusco,
Raubas soun béure, e pièi, morto, la rousigas.




Serignan, 2 mars 1891





.

lundi 10 septembre 2012

Joan Daniel Bezsonoff Montalat : La grandesa de Frederic Mistral

.





La grandesa
de Frederic Mistral





Cada cop que puc, torni a Maiano. Els felibres escriuen Maiano, els occitanistes Malhana i l'administració francesa Maillane. Sense Frederic Mistral, qui coneixeria aquest poblet provençal, intacte des del 1914 quan el mestre tingué la mala idea de deixar-nos? Potser pressentia la matança, la guerra civil entre països germans, de la qual Europa mai no s'ha refet.

Segons l'encertada expressió de Marius André, un dels seus millors biògrafs, la vida mateixa de Mistral és harmoniosa. Sense sortir quasi mai del seu indret minúscul, tret d'unes quantes excursions per la Provença a la recerca dels mots perduts i de les emocions que nodririen les seues epopeies, Mistral apareix com un gegant literari.

Amb amor i paciència, va donar a la llengua provençal uns monuments definitius com Mirèio i Lou pouemo dóu Rose on percaça uns mites majors del seu país, amb la nostàlgia d'una verge misteriosa.
Tot escrivint obres mestres, Frederic Mistral, que no era pas un lingüista professional, va redactar Lou tresor dóu Felibrige, que, malgrat el pas dels anys, resta i encara restarà per molts anys el millor diccionari de la llengua d'oc.

Amb els diners del Premi Nobel, va pagar les darreres factures per a instal·lar en un casal d'Arles lo museon arlaten, un dels millors museus etnogràfics del món.
Quan xerres (bavarder, causer ) amb els vells del país, et diuen amb un somriure murri (malin, narquois trufeto? ) i exasperant ' Iéu parle patoues. Parle pas prouvençau. Lou prouvençau es la lengo de Mistral. ' Tant se val! ( tant pis) Pels carrerons blancs i modestos de Maiano, s'hi sent una grau pau, una serenor, alguna guspira (étincelle) d'eternitat.

Enmig de tanta mediocritat contemporània, a l'hora on s'anuncia una nova guerra a l'Orient, la relectura de Mistal es revela indispensable per a relativitzar totes les nostres petites desgràcies quotidianes. Amb el mag de Maiano, tenim el millor dels guies cap als pujols sublims on les fades ballen en cada castell i el vent, el seu cosí, encara canta una vella cançó provençal.


Joan Daniel Bezsonoff Montalat





.

samedi 8 septembre 2012

Rousselino Martano : JAN L’AN PRES De l’abat Favre

.



JAN-L’AN-PRES
De l’abat Favre


Curious noum pèr un persounage de rouman, qu’es bèn d’un rouman que s’agis eici, e que se passo en terro cevenolo.

Ive Gourgaud s’es apiela sus li dos versioun manuscricho couneigudo (vers 1756 e 1765) pèr establi un nouvèu tèste aparaire de touto la richesso de l’estile e de la lengo de Favre. L’obro presentado eici es dounc mai longo, que reünis en un soulet tèste literàri quàsi tóuti li ressourço de lengo e d’espressioun revelado pèr li dos versioun de l’Histoîra dé Jean l’an prés. De mai, a revist la grafìo « selon la claire discipline mistralienne » e a divisa lou rouman en quinge chapitre pèr la clarta de la leituro.

Jan-l’an-pres es counsidera coume lou proumié rouman di letro d’Oc – qu’avans aquelo dato tóuti li publicacioun èron en vers – , e lou cap-d’obro de l’abat Favre. Cap-d’obro pèr soun estile viéu, precis dins la chausido dóu voucabulàri, la quantita, la qualita e l’esperit di coumparesoun, dis image ; l’óusservacioun justo e sensiblo dóu coumpourtamen di persounage, basto uno istòri qu’un cop sa leituro coumençado se pòu qu’ana jusqu’à sa fin. Emé de cacalas garanti à chasco pajo ! E Jan-l’an-pres se devino èstre lou narraire d’aquéu rouman picaresc.

La bono avanturo ! o gué, la bono avanturo ! éu canto à se desgargamela tre la debuto dóu recit. La resoun d’uno talo joio ? Es que vèn d’enterra sa femo !

Lou toun es douna e aquelo intrado en matèri pòu qu’encita à persegui la leituro sènso faire d’alòngui. E sian pas deçaupu. Es un pichot tresor d’umour, d’inteligènci, ounte s’apren coume la maire dóu Jan recouneissié soun calignaire demié tóuti lis autre, un mejan gaire coumun…Vous laisse descurbi coume sa grand i’aprenié à se mouca dins lou grand mounde e coume se falié coumpourta emé li damo dóu pessu !

Mai d’acò, Jan aguè pas de se n’en servi. Li souléti leiçoun que ié faguèron mestié fuguèron aquéli qu’aprenguè de sa vido dins la campagno : coume traire de pèiro, querre de nisado, cassa de lèbre, e tóuti li talènt de païsan pèr « counouisse ounte soun lous muscats d’un tèl, las figos d’uno tèlo, las pèchos, las aubèrjos, lous aubricots de l’un e de l’autre, e surtout de saupre las ouros ounte poudèn ana faire la tartalasso per lous mases. »


E tout aquéu bèu talènt d’aqui lou menara, après mant ùnis aventuro, à espousa « la pus mandiano e la pus orro creaturo que li ajèsso sus la tèrro, dins la mar, amai belèu dins lous Anfers, l’ensegno de la mort das ases, uno bèstio touto de guingois, panardo, guèrlo, de coulou d’esco, que tout ome fugissié coumo un michant rencontre […] » e, en mai d’acò, « se trouvèt grosso save pas de quau, car exceptat que Satan ajèsso fa lou cop, crese pas qu’un voulur coundanat à la rouo ajèsso agut l’audaço de s’en delivra emb’aquelo coundicioun. »

Vaqui coume èro la proumeso de Jan. Se coumpren eisa que fuguè tant countènt de l’agué enterrado ! E dire qu’es un capelan qu’a escri tout acò !
Jan-l’an-pres, se saupra lou perqué d’aquel escais-noum, un pichot rouman pèr soun noumbre de pajo, mai un oubrage tras qu’interessant toucant la literaturo nostro, e majamen cevenolo, dóu siècle XVIII.

Un counsèu à la Segureta soucialo : faudrié que remboursèsse la croumpo d’aquéu libret, s’arrouinarié pas e farié au contro d’ecounoumìo que lou mounde aurien soun sadou de rire, qu’es bèn couneigu que lou rire es la santa.




Rousselino Martano

« Jan-l’an-pres (nouveau texte établi et présenté par Yves Gourgaud), de l’abbé Favre, de Sommières (1727-1783) » – Ed. Aigo Vivo 2012 – 56 p. en 21 x 15 cm. – 5 € (chèque au noum d’Yves Gourgaud, 56 avenue du 8 mai – 30520 Saint-Martin-de-Valgalgues)


.


jeudi 6 septembre 2012

Marius Bourrely : La cigalo e la fournigo

.




La cigalo e la fournigo





Sus uno ideo de Michello Craponne




Après avé canta tout lou franc Diéu dóu jour,
Sus un aubre quihado, e dóu tèms dei calour,
La cigalo veguè veni la mauparado
Quand lou mistrau boufè. Sènso un gran de civado,
De mèi ; pas s'cassamen, pèr passa soun ivèr,
Un peçu de raspau ; coume un marrit gouvèr,
Anè, touto crentouso, enco de la fournigo
Counta sei mau-encoues, e li diguè : Ma migo,
Se voulias mi presta,pèr éstei tèms catiéu,
Quàuqui gran pèr manja, tre que vendrié l'estiéu,
Va jùri sus ma fe, e devès bèn coumprèndre,
Qu'emé leis interès vendriéu lèu vous lei rèndre..
La fournigo, quand fau presta, li vai pas gai,
A coume foueço gènt...e li respouende : Mai,
Que fasias, ei meissoun, dins lou tèms qu'acampàvi ?
-Lou soulèu èro caud, e de-longo cantàvi.
-Acò v'emplissié pas lou vèntre !... cantavias ?
-De nue coume de jour! -Eh bèn, aro, dansas !



Marius Bourrely



.

mardi 4 septembre 2012

Nicola dal Falco : Iblea

.




Iblea


I

ansia seria (di terra)

si compone nel grigio dell’isola,

nel suo stare raminga all’orizzonte

come nuvola


II

non esita l’ombra,
sta con la sua cosa,
né va né torna,

si scava piano
una lucente nicchia,
cassa di zavorra,
artiglio,

così che anche il camminare
prende un altro peso,

non si proietta il passo
ma, andando, volge
il proprio sguardo, indietro

ammicca
e ogni volta
accetta di morire




III

che luce è questa
che si ferma?

che risuona in aria
col metallo del cielo?

che spreme polvere e oro,
che, improvvisa, s’oscura,
torna alla notte?

sembra entrare maligna nell’occhio,
gonfiando il cuore d’altri sogni;

ruotando viva, prende posto,
s’impasta di calore e pietra,

nessuna come questa
appare simile al fuoco
e alla terra;

è luce d’ombra,
avvinta, corteccia
e polpa


IV

soffia vento di luna nuova
lungo le ascisse,
raso i confini e i carrubi,
di stanza in stanza,
dando il volo
ai fiori di bouganville,
assetato colore,
pallide carte
sul pavimento


V

di nuovo, sommando realtà ai ricordi, conosco il vento
quando s’ingolfa dal mare in casa e nel suo disperato
discorso cerca frasi ad effetto, adatte ad un’improbabile
traduzione: ma sono io che mi lamento convinto o è lui
che, caritatevole, porta aria dal cielo a chi nuota appena?
meglio, però, la rotta di un viottolo, la coffa di un muretto
che il porto greco di un baglio di vacanze




VI

ho visto la città, segnata come un colpo di verga sul dorso
della collina, lunga il volo di una lancia, da nord a sud, testa
e piedi adagiati verso l’orizzonte; impossibile non credere
all’ecìsta, non pensare alle necessità che impose al proprio
per un altro corpo bisognoso, tutto da fare, ora che ambedue
risplendono come ossame in scrigno di santa


VII

a quella santa, girata sul fianco,
dormiente come un fiume,
promisero, devoti, un eterno risveglio;
dove la cera si sciolse sul viso
e le costole recisero la gogna del corsetto,
già si intravede la sponda di luce,
la riga di sabbia sotto la risacca


VIII

occhio di Spada, brillante l’abisso divenuto azzurro,

grigio velato come la luna del giorno che viene,

smisurato becco levato in aria, senza correnti





.

dimanche 2 septembre 2012

Peireto Berengier : Cansoun del verbouisset


.





Cansoun del verbouisset





Dins lis Ate dóu V° coungrès de l'A.I.E.O. (1), à Toulouso (19 - 24 d'avoust 1996), legissèn uno poulido coumunicacioun d'Eliano Gauzit: Un pays imaginaire où l'un y perd et l'autre y gagne. A propos d'une chanson occitane dite catare (p.351).
L'autour ié relèvo e i'estùdio 25 versioun d'aquelo cansoun fouclourico. Vuei, avèn lou plasé de pousqué n'apoundre dos de mai à-n-aquéu corpus. La proumièro es la versioun cantado dins lou sud de l'Ardècho e enregistrado pèr l'assouciacioun óucitano loucalo, La Faraça, dins soun disque: Al païs dels Vans. L'autro, relevado pèr Frederi Mistral dins soun antoulougìo coustituïdo, d'après lou proufessour Leonard, entre 1847 e 1852, es depausado à la Biblioutèco Inguimbertino de Carpentras. Es noutado dins la seicioun "chansons" d'aquelo antoulougìo souto lou titre L'Amoureuse enquête. Mistral l'imitara plus tard pèr escriéure la poulido cansoun dóu page Dragounet dins "La Rèino Jano".





I- Versioun di Vans (Ardècho)

Al camin del perboisset (2)

Al camin del perboisset (bis)
L'un i pèrd l'autre l'i ganha ai! ai! ai! ai!
L'un i pèd l'autre l'i ganha.

Ièu i ai pas res trapat
I ai perdut ma mìa Joana.

I avià tres damas dedins
Las tres s'apelavan Joana.

M'en retornèri solet
Al fins fons de la montanha.

II- L'amoureuse enquête

Au camin dis amourous
Un ié perd, l'autre ié gagno
Bon, bon, bon!

Iéu ai jamai rèn perdu
Qu'uno fes ma mìo Jano.

La siéu anado cerca
Au fin founs de la mountagno.

N'ai trouva qu'un bastidoun
Qu'èro tout cubert de sagno.

I'avié tres damo dedins,
Tóuti tres s'apellon Jano.

E m'an óufri à dina,
A soupa e coucha 'm' éli.

De dina, dinarai bèn,
De coucha vous remercìe.

Coucharai tout près dóu fiò
Sus 'n pichot fagot de sagno.

Quand soun sus la miejo-niue
Li damo apellon: Servanto!

Servanto, levas-vous lèu,
Que lou soulèu s'esparpaio.

Madamo, es pas lou soulèu
Lou galant brulo si braio!
Bon, bon, bon!
Lou galant brulo si braio.

Es uno varianto procho la de Damaso Arbaud, noutado pèr Eliano Gauzit.

III- La Rèino Jano

(Ate II, sceno 5)

Au camin dis amourous
Un ié perd, l'autre ié gagno.
Que regrèt
Jamai digues toun secrèt.

Iéu, lou cregne bèn que trop,
Ié perdrai ma migo Magno.
Que regrèt…

N'ai proun vist, prroun entendu
Pèr douta la malamagno…

I' a 'n gros nivo que parèis
Au bèu de la mountagno…

Rèn de bon noun pòu veni
De la marrido coumpagno…

De la vièio aviso-te
Car tirasso que magagno…

E de reprene un pau plus liuen (Ate 3, scceno 3) :

Au camin dis amourous
Un ié perd, l'autre ié gagno,
Iéu i'ai jamai rèn perdu…
E vivo la rèino Jano!

Es la souleto versioun que remplaço lou "païs de Perpignan", "de Leridà" o "dóu verbouisset" pèr "lou païs dis amourous". Autambèn, lou proufessour Leonard dins soun estùdi sus La rèino Jano (3) pòu dire que s'es uno varianto belèu mens preciso es plus poulido encaro, e Mistral la trasformo en cant de vitòri.


Peireto Berengier





Noto

1- Assouciacioun Internaciounalo d'Estùdis Oucitan, G. Gouiran, 4 bis rue Denise 34000 Montpellier.
2- La Faraça, G. Maruejouls, Los armas, Chamfagou, 07140 Les Vans.
3- L'Astrado, 1974.



.