mardi 19 octobre 2010

Fernand Clément : Istòri de Prouvènço (extrait

.


La Prouvènço ligouro
(2500 à 500 avans J.C)




La civilisacioun ligouro faguè à l’epoco dóu brounze de prougrès rapide. Desenant l’ome vai coumpli de long vouiage pèr ana querre aquel estam que i’es assouludamen necite per trasfourma en brounze lou couire qu’atrovo un pau d’en pertout. D’avé d’armo de brounze ié bouto uno grosso superioureta sus li pople qu’an encaro que d’armo de pèiro. Li Ligour mounton de batèu, s’en van liuen en Bretagno, en Irlando, i païs balte: li routo de l’estam s’encapon li proumiéri routo de 1’umanita. Aquéli Ligour èron d’ome rude, rablot, fort e resistant. Inalassable caminaire li sounavon “li rapide”, se devinavon tambèn de tiraire renouma. Li femo de soun caire se tenien gaiardo e rusticarello coume l’ome. Lou Ligour proun inteligènt passavo pamens pèr lou pople lou mai ilitera. Mai avié lou culte dòu terraire e pas pèr dous sòu d’esperit de counquisto : barrulavo entre terro e sus mar que pèr soun coumèrçi.

Es à-n-aquelo epoco (d’istourian auson precisa en l’annado 1581 av. J.C) que se plaço la legèndo d’Erculo. Erculo èro un eros fenician, fiéu, segound la fablo, de Jupitèr e d’Alcmèno; vouiajavo souto l’escais-noum de Melkarth; visitè l’Africo, l’Espagno, la Celtico. Persounificavo, pèr miés dire, lou pople fenician, grand barrulaire dòumounde alor couneigu. Arriba i Bouco dòu Rose, Erculo après d’avé travessa lou flume s’encapè sus d’uno plano rouginasso e bartassièro. Lou mié-diéu avié tout-bèu-just chausi soun endraiado que devistè davans d’éu dos bèsti ourriblo, mié-tau mié-ome, em’ uno creniero rousso touto entre-mesclado, de làrgis iue sus d’un gros moure bavous! Aquéli monstre balançavon à l’entour de soun enorme pitre vint parèu de bras pouderousamen muscla. Erculo faguè ni uno ni dos, tiblè l’arquet e pausamen mande tóuti si flècho qu’anèron se planta dins li vèntre e li pitre. Li gigant ourlavon e boumbissien à l’entour dóu eros: reüssiguèron meme à ié rauba sa masso! Alor Erculo desarma se veguè mau, implourè soun paire Jupitèr pèr que l’ajudèsse e aqueste faguè subran plóure sus li gigant uno grèlo de roucas qu’aguè resoun d’Albioun e Bergioun vo Ligur, fiéu de Neptuno. Es despuèi que la Crau es clafido de pèiro, car en mai di coudoulet que Durènço avié carreja, quouro èro aqui soun lié, i’aguè li massacan de Jupitèr! Vuei se vèi clar dins la ficioun d’Erculo: la lucho contro Albioun e Bergioun vo Ligour es que la tradicioun de l’oupousicioun que li Fenician rescountrèron de la part di dos pople celte e ligoure (en celte “albion”, alp, vèu dire “abitant di mountagno” e Ligour, Iii, “ma”, “gwyr” ome de la constiero). Aquelo legèndo fai la provo de l’ancienneta dis escourregudo di Fenician en Prouvènço.




Aquéli Fenician que traficavon tout au long de la coustiero s’establiguèron pièi, à B e rgine (lou Berro de vuei, toucant la Crau), à Mounègue (ounte s’es descubert un temple d’Erculo), à Roudanausia (que sarié Bèucaire) e à Heraclea (Sant-Gille). Li Fenician croumpavon en Prouvènço li pèu de brau gavot, de grand bèsti, de bisoun que n’avié de troupelado dins lou païs; ié croumpavon de pampaieto, que se n’en trouvavo dins li ribiero. Es bessai aquéu coumerçi de l’or qu’a crea la legèndo, countado pèr Apollonius, que lis Argonaute (aquélis eros grè parti pèr la counquisto de la To u i s o n d’or) aurien davala lou Rose vers 1200 av.J.C. Li Fenician escambiavon si croumpo contro d’armo, d’estofo groussièro, de liquour, etc.

Ensignèron i Ligour lou culte dóu soulèu emai la sciènci de l’astrounoumìo e de l’agriculturo, establiguèron long de la coustiero uno routo magnifico que pu tard amourcè la vìo massalioto e roumano. A-naquelo epoco li Ligour mountèron li proumié dolmen, aguèron de baumo sepulcralo e de pèiro levado. Es subretout souto li dolmen, que n’avèn un bèu tipe à la pèiro de la fado à Draguignan, que s’enterravon li mort emé sis armo de guerro, si estrau, si coulié d’os, si couquihage, etc.

La religioun siguè ensignado pèr li Druide: èro facho de supersticioun emé quàuquis entrevisto filousoufico. Soun ourganisacioun soucialo èro simplo: vivien en famiho isoulado vo groupado en vilajoun; plusiour groupamen fasien uno tribu. I’avié d’endré de marcat e de recatadou (oppida, camp de pèiro sèco sus d’auturo). Lis oppida ligourian li mai celèbre en Prouvènço soun: lou Pan de Municioun entre Puyloubiers e Pourrières, lou Castellas de Roco-Favour, li Cauvin à Rogno, lou camp d’Ouliéulo, lou de Baumo de Veniso, dóu Castellar, etc. E long-tèms aquélis aujóu nostre an viscu de tèms de misèri, de drudesso, de lucho e de pas que soun istòri es incouneigudo. Vers lou VIe siècle av.J.C. li Galate parti dis ermas de la Russìo avien deja óucupa lou païs que se devinèron la Poulougno e l’Alemagno. Vaqui qu’envahiguèron la Celtico. Li Galate èron de vagant, s’enanant sus de lourd carrièu, darrié si manado e sis avé. Mai avien d’armo de ferre e li Ligour avien que d’armo de brounze que se roumpien eisadamen. Tambèn quouro li Galate s’encapèron en Celtico e Ligourìo après unolucho despariero que duré pamens très siècle li Ligour aguèron de demanda sebo. Es dounc à la descuberto dóu ferre que counvèn d’atribuï la mescladisso di Galate, di Celte e di L i g o u r, mescladisso qu’a coumo resulto lou pople galés. Partènt d’aqui la Celtico se noumè la Gaulo. Dóu tèms que se fasié sus l’encountrado nostro aquèu mesclage de raço, lou coumèrçi sus la Mieterrano adusié toujour de navegaire nouvèu.


Es ansin que vers l’an 600 av. J.C. uno chourmo de Fouceian arrambèron sus la coustiero di roco agudo e nuso que ié rementavon la Grèço. Protis que li coumandavo vai à l’endavans di gènt de l’endré (la tribu di Segobrige) que mesfisènt s’alestissien deja pèr faire targo.

Protis i’óufris d’estofo, de pougnard, de perfum. Nann, lou cap di Segobrige, es aqui sourris e se decido pèr la bono acuiènço. S’encapavo qu’aquéu jour la tribu menavo grand trin: la fiho de Nann avié de se chausi un espous. Souto lis óulivié sauvage, Protis que s’es gandi à l’envito de Nann vèi uno taulejado espetaclouso mounte li viandotubon e li bevèndo fermentado s’eisalon. Protis souno si matelot que fan canta la voues di flahutet. Li barbare s’amoulounon, li cap fan lou round à l’entour de Nann. Pièi un courtège s’envèn dóu vilajoun vesin: es Gyptis qu’arribo au mitan de sis esclavo. Es grando, minço, bruno, vestido de blanc; sa tèsto se clino; dins si dos man tèn pïousamen uno coupo de cerveso mesclado de mèu. Es galanto que-noun-sai. A soun arribado tóuti se soun dreissa. Li rouito mounton sus li gauto de Gyptis que proumeno plan soun regard sus lis ome de sa nacioun; pièi, levant la coupo, béu uno goulado d’aise d’aise. Lou silènci pretoucant, l’esmóugudo generalo es à noun plus. Chascun tèn soun alen e s’ausis que lou clapouteja de la mar sus lou ribeirès proche. Vaqui que Gyptis, à la souspresso generalo, fai avans vers Protis e ié presènto la coupo.
Protis l’aganto e béu d’uno alenado, pièi se clino e pauso un poutoun sus lou pèd nus de la jouvènto saliano. Alor uno rumour brusis; li Grè mandon de crid de baudour; li cap di Segobrige maucountènt renon e barboutinon entr’ éli. Li causo van se gasta. Mai lou cap de tóuti, Nann, davans l’èr suplicant de sa fiho, fai un gèst. Protis s’aproucho e Nann toco de soun batoun la tèsto de l’espous chausi. Alor touto l’assemblado aclamo, li flahutet di Fouceien siblon soun cant d’amour e di galèro grèco davalo touto uno cargo de cherpo, de bijout, de perfum. Protis prenguè soun espouso pèr la man e ié moustrant lou sòu ié venguè:

- O Gyptis, es eici mount ai poutouna toun pèd nus qu’emé la permessioun de toun paire e di Diéu pausarai la proumiero pèiro de la nouvello Foucèio... Es aqui en efèt que s’enaurè pièi Massilia, l’antico Marsiho. Li Fouceien aguèron lèu basti uno vilo sus l’auturo (qu’es vuei li Carme) e un port de coumèrçi maritime; pièi ensignèron l’agriculturo i Salian, l’ensert de la vigno e de l’óulivié, moustrèron tamben sa religioun e Diano s’encapè lèu la divinita tutelàri de la Prouvènço.

Tout anè bèn uno longo pountannado gramaci l’inteligènci e la poulitesso di Fouceien. Mai li Salian devenguèron jalous de la prousperita de la coulounìo fouceiano e decidèron de foro-bandi lis estrangié. A-n-aquelo epoco de Galés qu’óucupavon la Celtico, emé soun èime de counquistaire, s’enanavon vers l’Italìo e après d’avé travessa la Prouvènço campavon au pèd dis Aup. Bellovèse li coumandavo. Li Fouceien anèron ié demanda ajudo contro li Salian. Mai aquésti avien pres li davans: lou rèi Coman venié de decida que, 1ou jour de la fèsto de Floro, Massilia pèr ruso toumbarié dins soun poudé. S’encapè qu’uno jouino saliano Acita, amavo un massalioto, Teoudème e dins uno resconte de niue desvelè lou proujèt di Salian. E aquésti alor fuguèron massacra fin qu’au darrié sus si càrri de fuiage quouro s’en venien dins la vilo pèr assista treiamen à la fèsto. Bellovèse counsoulidè aquelo vitòri e faguè alianço emé Massilia.




.

Aucun commentaire: