vendredi 24 février 2012

MARIUS JOUVEAU : L’Escolo dóu Boumbardamen - 1919

.



L’Escolo dóu Boumbardamen

L’Escolo dóu Boumbardamen, acò fuguè, dóu tèms de la guerro,
la soucieta di felibre
e di miejournau esmarra sus lou front.


Gràci à la foundacionn d’aquelo escolo, avèn pouscu faire touto la campagno, gaiard, fisançous e galoi; car i’a jamai agu tressimàci ni chaple qu’agon pouscu nous empacha de faire nòsti jouióusi felibrejado e de publica noste curious buletin:

L’Ecò dóu bousquetoun.

Lou proumié qu’aguè l’idèio d’aquéu groupamen, es un bon felibre dóu Puei-Santo- Mario: Albert Boudon-Lashermes, qu’èro sarjant-majour au 286 de ligno. Recampè, d’abord dins soun regimen, tóuti lis ome que voulien evita l’abrutimen, lou descor o la langitudo, en óucupant soun esperit, li jour de repaus; en de sano e inteligènto divertissènço. Acò, èro en Janvié de 1915 dins li trencado de Remières, e li proumié escoulan fuguèron Sabatier, Jammes, Bonnefoy, Montel, Noël e Favier, tóuti dóu Velai.
Em’ aquéli sèt sóudard de bono raço, i’avié un mouloun de pintre, de musician, de cantaire e de pouèto di païs franchimand. Mai, à-n-aquéli, Boudon aguè lèu fa de ié bouta au cor l’amour dóu prouvençau e de la Prouvènço. E, quand m’atrouvère pèr lou proumié cop au mié d’aquelo poulido coumpagno, lou 2 de Setèmbre 1915, ausiguère tóutis aquéli gènt dóu nord canta la Coupo Santo em’ un estrambord pretoucant.
Es à-n- aquelo epoco que l’escolo prenguè un biais netamen felibren...
Fau que vous digue coume taulejerian e coume faguerian brusi li cansoun, aquéu jour, dóu tèms que li bòchi mandavon sus noste vilage de pastiho Valda que garisson li raumas dóu cop.
Erian en Woëvre. Boudon abitavo Broussey. Moun regimen, lou 261, avié soun cantounamen de repaus à quatre kiloumètre d’aqui, à Raulecourt. De moun oustau escrabessa poudiéu vèire l’oustau sèns téule de Boudon.
A-n-aquel oustau sèns téule ié disien la Maison-Brulée; èro lou sèti souciau de l’Ecò dóu Bousquetoun e de l’escolo dóu boumbardamen.

Boudon m’avié escri: “ vous espère lou 2, de grand matin ”, e de grand matin, lou 2, picave à sa porto... de papié goudrouna. Es Boudon que me vèn durbi e que me presènto à si coumpan. Ma longo barbasso espanto un pau li plus jouine; mai sian tóuti coutrìo.
Coume coumenço de plòure, li coulabouraire de l’Ecò me fan amira li poulìdi gisclado que parton dóu plafound... E pièi, prene gaiardamen uno escoubo pèr ajuda mi nouvèus ami à-n-agouta sa Salo de Relacioun, que li paret n’en soun cuberto de papié pinta e d’instrumen óuriginau. Fasèn uno dinado qu’un rèi groumand se n’en liparié li det: vue plat finamen alesti pèr un couisinié qu’avié un noum astra: Epice! quatre dessert e cinq meno de vin. Vos pas agué la cantugno! La Coupo e l’Inne au Soulèu, la Tapatarello e lis Estello, Francihoun e lou Renegat, fan moula plueio, dirias..

O, aquélis èr prouvençau faguèron faire babòu au soulèu. E quand tournère à moun cantounamen, lou cèu èro alumina au pounènt... mai, pas tant que moun cor! Ah! li quatre jour qu’anère passa i trencado, après acò, me pesèron gaire! Ajassa dins un trau, qu’avién bateja La Pesouliero, me repassère li bèllis ouro de Broussey, tout lou tèms que fuguère pas de gueito. E pensas se riguère, maugrat li tron que petavon, quand lou vaguemestre m’aduguè uno cansoun franchimando que lou refrin disié:

Allo! Allo!
Vit’ des bateaux
Pour l’Echo du Boqu’teau!
On va s’y croire à Venise!
Y’aura bientôt
Des fêt’s de nuit sur l’eau
Ce sera rigolo!

Li coumpan m’avien pas óublida nimai... e me lou prouvavon ansin, en galejant sus nosto felibrejado eigouso. Se languissién de quaucarèn, èro de li revèire... E lou 10 de Setèmbre, moun capitàni, moussu Laplano, de Marsiho, m’aguènt douna la permessioun e lou mot de passo, m’alandiguère lèu-lèu vers Broussey. Fasié bèu tèms, aquesto fes.
I’avié de lauseto dins tóuti li poumié, e piéutavon. Alin, lou canoun trounavo e li mitraiero chinchinejavon... A l’Oustan Brula atrouvère Boudon que metié éu-meme la taulo. Aquéu tron de l’èr avié la man pertout! Tout èro lèst quouro arribèron li cardacho. Erian vint-un. Di cantaloup que durbiguèron la dinado i passariho que la clavèron, degun fougnè au rebalun. Canterian pièi tout lou long dóu tantost.

Canterian em’ acoumpagnamen d’ourquèstre! Astorg jougavo dóu fifre em’ un bournèu de ploumb; Smith rasclavo dóu vióuloun sus uno bouito de fèrri-blanc: e Danjou fasié tringla sa quitarro tournejado dins uno caisso de figo seco. Vous faudrié ausi canta La Coupo en cor emé l’acourdanço d’aquélis istrumen! Sous enchusclerian autant de canta la Prouvènço que de turta lou got. Lou sang me bouié, quand m’envenguère de- vèspre à Raulecourt; e pamens oublidère pas que lou mot de passo èro: Sang-fre!

De l’acamp dóu 19 sourtiguère tambèn tout requinquiha. Es un chale de s’atrouva em’uno vinteno de brave garçoun que tóuti parlon o s’assajon à parla lou prouvençau grana.
Adeja aquelo escolo èro mai qu’uno escolo: èro uno famiho. E lou capoulié Valè ri Bernard avié resoun de m’escriéure: “ Ah! que siéu urous de vous saupre eu tant bono coumpagno! ”

Pèr moumen, s’èro pas esta lou siblet di balo e lou rounfle dóu canoun, nous serian cresegu à l’Escolo Mistralenco d’Arle vo Prouvènço! de Marsiho...
Autambèn, fuguère forço estoumaga, lou 27, jour tourna mai de felibrejado, d’èstre coumanda pèr ana coupa de tanco dins lou Bos de la Rèino e de noun pousqué ana faire couneissènço, à Broussey, dóu felibre Francés Pouzol qu’éu ié venié pèr lou proumié cop. Francés Pouzol èro dins un regimen vesin di nostre, lou 252, e m’avié telefouna:
“ Se poudiéu te vèire e t’embrassa, me farié gau!
Lou 30 de setèmbre, sènso nous èstre vist, embarcavian à Toul e fasian camin vers la
Champagno ounte caufavo ferme.
Dóu tèms que lou trin nous carrejo en boufant coume un chivau que manco d’alen, vous vau dire la deviso e l’estatut de l’Escolo dóu Boumbardamen. La deviso èro naturalamen
“ Lou canoun me fai canta! ” e l’estatut, mai que simple, disié:

Article proumié: Li mèmbre de l’Escolo s’acampon, quand podon e coume podon, pèr faire un bon repachoun e pèr felibreja.
D’article segound, n’avié ges... lou proumié disié tout.

La deviso es estado pintado o gravado sus tóuti li chaminèio dis oustau qu’avèn abita,
quouro lis oustau avien de chaminèìo...
Mai lou trin s’arrèsto... e sian au Camp de Chaloun, toucant Mourmeloun lou Grand. Nous fan dreissa li tendo dins un bos que i’a adeja tres o quatre regimen. En cercant de barro bèn drecho pèr basti ma cabaneto, rescontre un jouvenome que sis iue viéu e risèire, soun regard dre e franc, m’agradon dóu cop. Me parlo: soun verbe esclar, sa lengo es puro, sis idèio soun neto. Me parlo de la Prouvènço, de Mistral e de l’obro felibrenco em’ uno justesso de jujamen que m’espanto. “ Mai, quau siés! ” ié dise. Alor, se descapelant e moustrant sa cabeladuro rousso coume l’or, em’ un gèste couquin, me respond: “ Sièu Francés Pouzol, de Vilo-novo d’Avignoun; siéu lou felibre di lesert! ”
Jamai jouvènt m’avié fa pressenti l’ome coume aquéu. “ Se Diéu nous lou gardo, me diguère, sara un di meiour mascle de Prouvènço ”.

Lou veguère souvènt, despièi, e moun sentimen chanjè pas.

Pouzol fuguè nouma cabiscòu de l’Escolo dóu Boumbardamen, quand me n’en faguèron cabiscòu d’ounour, e beilejè de man de mèstre l’Ecò dóu Bousquetoun, tout lou tèms que Boudon, blessa, passè à l’espitau en 1916... E, sabès, de beileja l’Ecò èro pas un pichot afaire, car aquéu journau se tiravo tout à la gelarèio à poulicoupia. Aquéli que n’en poudran vèire la couleicioun, pleno de vers, de conte, de retra, de païsage, de musico, saran espanta e auran uno grando veneracioun pèr aquéli qu’adoubèro acò bèn dins li trencado o dins li trau d’aubus. Escoutas coume Buridan parlo dóu Buréu de l’Ecò:

“ Es dins un trau, croto-cafourno, dins la sablo, e tout clafi de grapaud. Chasque matin, Boudon fai la casso i grapaud pèr li faire sourti. Ié tènd de piège; lis enfumo emé de vièi journau; lis aclapo dins la sablo. Mai, se reviscoulon toujour, e li retrovo, l’endeman, asseta subre sa taulo o subre soun banc, qu’an l’èr de se trufa d’én... Ah! pecaire!... n’en fau vèire, em’ aquesto guerro! ”

Aquelo croto-cafourno, la veguère lou 15 d’outobre 1915, quouro venguère darrié
Sonain après dès jour de trencado que li bòchi nous i’avien agoupiha dur, recounèisse li cauno ounte devian demoura quauque tèms en repaus. I’arribère à soulèu toumba e i’atrouvère lou regimen de Boudon à mand de parti en cigno. “ Couquin de canèu! diguère. M’oucuparai di cauno un pau plus tard! Fau d’abord que vegue aquéu brave coumpan! ”
Santo-Estello m’ispirè e me menè quàsi pèr la man, car quatecant veguère Boudon en
grando counversacioun... emé Pouzol. Parlavon de l’unificacioun di dialèite I’espliquère coume, à ma coumpagnié, de la trancha (Ardècho) la tranchado (Vaucluso), la tranchèio (Bàssis-Aup), erian tóutis arriva à dire la trencado.
E tenguerian veritablamen sesiho.
Lou 27 d’óutobre erian tourna mai sus lou trimard pèr reveni en Woëvre... Duviéu resta sèt à vue mes sèns revèire Boudon. Mai uno courrespoundènci ativo e couralo nous tenguè tout aquéu tèms estrechamen uni. Boudon m’escrivié de poulìdi letro e me mandavo de brave vers.
Pouzol, èu, restè encaro mai d’un an moun vesin de... campagno, e de Flirey venguère souvènt lou vèire à Mandro, en 1916, e charra dis afaire de l’Escolo de mai en mai flòri.
Jamai l’Ecò dóu Bousquetoun restè mai d’un mes de parèisse, e, souvènti fes, fuguè semanié.
Ié pesque aquelo letro galejarello de Pouzol:

Moun brave Boudon,

Ai uno bono novo à t’aprene. Siéu peirin! e moun fihòu es sus lou front!... Laisso-me te counta l’afaire: Anère darrieramen paga lou pres au trin regimentàri.
Badave pèr lou vilage, quand veguère uno vaco que patriouticamen dounavo un vedèu à la Franço.
Chascun sert soun païs coume pòu, e li vaco an sa màniero. Adounc, felicitère la vaco e lou prouprietàri, e, aquest, countènt coume un rèi, me faguè trinca à l’espelido dóu vedelet e me faguè... peirin! Coumprendras qu’estènt que sian en guerro, lou bateja es remanda. Lou faren coume se dèu!


Lou vedèu n’en fara li fres, e te counvide à tasta li dragèio... Aro, es de souveta que lou vedèu siegue pas trop dur! Pouzol èro pas soulamen un bon galejaire. Ero encaro un flame pouèto. Lou sabon, aquéli que l’ausiguèron dire d’obro siéuno, puro de formo, noblo de sentimen e petejanto d’estrambord, i Santo-Estello de 1916 e de 1917. Car se fasié de Santo-Estello, amount à la barbo di bòchi; de Santo-Estello que rèn ié mancavo, pas meme lou discours capoulieren.
O, Valèri Bernard ié parlavo... pèr la bouco d’un legèire afeciouna que tant d’ounour esmouvié, e ié parlavo coume eiçò:

Mi Car felibre,
Anas celebra la Santo Estello, amount, sus li raro de la mitraio e dóu fiò, mesclant lou Cant de la Coupo i rounfle dóu canoun, au petejamen di balo. Posque voste estrambord sacra faire fuge l’aurige de mort, e, talo uno esluciado souleiouso, esbléuja li capoun fèr que vous gueiron. O mi felibre! Mi car felibre! O.Jouvènço! Jouvènço! O flour dóu païs! Cantas dins l’Erouïsme, dins l’Espèro e dins la Fe! Nous-autre, eici coume pourrian-ti canta liuen de vous-autre, dins l’emoucioun, dins la t e n d resso que nous aclapon? Mai qu’un inmense envanc d’amour nous ligue tóuti en aqueste jour soulenne. Vendra pièi l’ouro radiouso de la Vitòri, ounte se plourara de joio, ounte lis àvi sourgiran de si toumbo, reviscoula pèr la joio. E sara pèr sèmpre lou triounfle de la clarta de l’armounìo, de la bèuta sus la niue, lou descounforme e lou laid; lou triounfle dóu mounde latin sus la barbarié tudesco!
De liuen, vous embrasse tóuti.

E la jouvènço, e la flour dóu païs, picavo di man a tout roumpre! Car èro noumbrouso e fougouso; e se vous ai gaire parla en jusqu’aro que de Boudon e de Pouzol, acò vau pas dire qu’à tres fasian l’Escolo S’erian simplamen lis empuraire... Mai erian perèu uno Santo Ternita d’ami.
A noste entour se poudié vèire de felibre di quatre caire dóu Miejour. Li Mantenènço de Prouvènco, de Lengadò, de Velai, de Limousin e d’Auvergno, èron representado à nòstis acamp, e, pèr pousqué douna tóuti li brinde, l’Ecò pareissié sus quaranto pajo... emai mai!
Aqui i’avié Lucian Vaïlhorgues que signavo Jousè de la Plueio, de la Roucheto que signavo Gui de la Maloutiero, Jan-Batisto Sabatier que signavo Jan dóu Vidourlo, e Eyraud d’en Va, quatre galoi bouto-en-trin que publicavon dins l’Ecò de letro cascareleto que-noun-sai.
Siéu plus estouna se sian toujour dins l’aigo! escrivié Eyraud. Li posto telelounique n’en soun l’encauso. Aquéli fada de telefounisto, emai siegon nega enjusqu’à mié-boutèu, cridon de longo: allò! allò!
I’a ges de camin de ferre au rode que sian! escrivié Jousè de la Plueio... Mai i’a un camin di Damo, qu’acò ‘s pas parié. Aqui li bòchi mandon de tuièu de pouelo que ressemblon gaire à n-aquéu que pren noste Prefèt quand s’en vai au Tiatre!
E ansin de-countùni, risènt de soun malur, qu’acò es un bon courage, e moudificant la deviso d’Aubanèu: Quau canto, soun mau encanto! d’aquéu biais: Quau ris, soun mau garis! Aqui i’avié encaro Louis Abric, Pau Vezian, Gustàvi Arsac, Pèire Calel, Louvis Fourmaud, Canssou de l’Oulivié, Fèlis Fabre, Gastoun Mony, Galice Bertrand, Marius Ponchoun, PèireChassaing, Louvis Carmagnolles, Camiho Grellet, Antòni Decouzon, Jan Serenne, Pèire Mialon, Laurènt, Cahuzac, Planchet, e d’autre, e d’autre, qu’assistavon à nòsti felibrejado, quouro avien la bono fourtuno de s’atrouva dins lou
meme seitour, ço qu’arribavo proun souvènt, doumàci Santo-Estello devié faire partido de l’Estat-Majour e devié boufa si plan au Generalissime...

Esparpaia, tout aquéu brave mounde demouravo sèmpre en relacioun, e i’avié alor de bèus acamp d’esperit e d’amo... dins l’Ecò. Vous faudrié legi, pèr bèn senti acò, lou numero counsacra au maridage de Pouzol, qu’au mes de decèmbre 1917 prenguè femo en Alès. Pas un escoulan que noun ague manda sa flour pèr mètre à la courouno ouvialo.
E tóutis aquéli flour soun fresco, acoulourido, prefumado...
Es veritablamen uno bello colo de jouvènt que s’es ansin ramblado autour dóu drapèu felibren, dóu tèms de la guerro. Es un crèis magnifique qu’a fa ansin l’aubre mistralen, dins un tèms que tout s’anequelissié. Es uno generacioun forto, cresènto e arderouso, que nous mounto darrié. E siéu segur qu’em’ li noun soulamen lou Felibrige perira pas, mai encaro qu’aura de jour preclar de glòri.
Escoutas Louis Abric, edigas- me s’emé de jouvènt qu’amonla Prouvènço emé tant de fogo e que gaubejon nosto lengo emé tant de talènt, se pòu pas agué fisanço dins l’Aveni?

Miejour! Terro sacrado ount an viscu mi rèire...
Sòu benesi mounte s’aubouro moun fougau...
Recatadou dóu Sant-Grasau
Que de ma raço empuro eternamen li crèire...
Terro d’amour, Patrìo agusto de Mirèio...
Miejour! qu’as estaca ma vido à ta belesso
E que m’as fa l’aposto asseda d’ideau
Que vòu èstre, perèu, lou Priéu de la Coumtesso...
Bèu païs qu’uno mar azurenco ribejo,
Que fouito un vènt galoi, qu’abraso un soulèu d’or,
Terro santo dis estrambord
Qu’un flume enferouna de-longo poutounejo...
Terraire enfestouli mounte la pouësìo
Sèmblo bressa d’espèr toun vièi pople latin...
Miejour ama, Miejour! di saunouso trencado
Ounte despièi tres an fasèn bàrri de car,
Vers toun soulèu, vers toun cèu clar
Lou vèspre, quant de fes a fugi ma pensado?

N’aurian agu un centenau, bon e fort coume aquèu, s’ai-las! l’Escolo dóu Boumbardamen noun avié paga soun dèime à la Mort proun largamen pèr qu’Av r i c
posque apoundre aquesto estrofo à sa pouësìo:

Miejour, pos auboura la tèsto, e dire elaire
En ié moustrant li cros ounte dormon ti fiéu:
N’es - ti pas pèr Franço, o catiéu!
Que se soun fa tua coume tant de si fraire?

Soun mort: Emilo Beaud, tua davans Tahuro, en óutobre de 1915, qu atubavo uno cigareto au cigaro dóu capourau de la Roucheto; Epice, lou flame couisinié que nous avié tant de cop regala, escrapouchina davans Verdun en abriéu de 1916; Coudeiras, au Mort; Ome, lou 8 de juillet dóu mème an; Ougèni Pradier, Anfos Souchon, en 1917;
Antòni Ladonne, Ramoun Daude, Carle Rey , d’en proumié de 1918...
L’Escolo dóu Boumbardamen a agu sege tua e quaranto-tres blessa dins si mèmbre regularimen iscri. E de decoura, n’a bèn tant agu, que sarié trop long de n’en parla. Mai publicaren un Libre d’Or qu’emé lou Libre d’Or dóu Felibrige faran la provo largo e claro que, dins aquelo longo e afrouso guerro, li prouvençau soun esta ni court ni coustié.

Se lou senatour Gervais vivié encaro, ié mandarian aquéli libre. Mai es mort... e degun
Saup mounte es soun amo. Boudon asseguro qu’es pas au Paradis. Veici coume diguè
acò dins un acamp de 1917, un pau avans que partiguèsse pèr l’Itàli, un pau avans que
nous separessian tourna mai pèr un bon bout de tèms:


“ Quand fuguè mort, moussu Gervais escalè vivamen lou camin dóu cèu, pourtant dins la man sa taiolo de senatour pèr espanta Sant-Pèire e se faire durbi li porto dóu Paradis.
Quand arribè au lindau dóu celèste sejour, la Bono Maire se fasié racounta pèr Sant- Pèire l’istori de Jarjaio que couneissié pancaro.
— Bono Maire! fuguè lou mort; siéu moussu Gervais, lou senatour, que vous vène vèire au Paradis!
— Moussu Gervais! faguè la Madono; un poulit ai!
- E Sant-Pèire cridè: “ Lèu-lèu! li Serafin, lis Ange, lis Arcange! Tout lou mounde dins
la trencado, que moussu Gervaisvau rintra!
La Bono Maire s’èro adeja envóulado, e Sant Pèire avié fa toumba davans mèste Gervais la porto anamito que sarravo lou passage en chicanno dóu caïouboutis paradisen...

Lou paure senatour, lou nas contro li barbela, fasié:
- Siéu senatour!
— Me n’en foute pas mau! ié respoundié Sant Pèire; rintraras pas eici, qu’as mau parla
dóu Miejour! Sabes pas que lou bon Diéu es dóu Miejour? Es nascu dins lou païs dis óulivié, di figo e de la vigno; e jamai es ana dins toun Nord, pièi que lou soulet vouiage qu’a fa, l’a fa en Egito! E soun paire, Sant Jousé, e sa maire, la Vierge, èron de Nazareth qu’es encaro dóu Miejour! E iéu tambèn siéu dóu Miejour!
— Emai ién, n’en siéu! cridè Sant Trefume.
— Emai nous- autre, n’en sian! cridèron li Sànti Marìo, Santo Marto, Sant Frount, Sant Savournin, Sant Jòrgi, Sant Lazàri, Sant Cesàri, Sant Guihaume, Sant Règis...
— Mai, sias tóuti dóu Miejour? faguè Gervais.
— Tóuti! trounè la voues di Benurous. E Sant Pèire diguè:
- Vai vèire, en Infèr, se lou Diable te vóu! Eu, es dóu Nord, dóumaci fai de-longo fiò
dins soun oustau!
E aqui-subre Boudon s’arrestavo...
Vesès de-rèsto quant èro bon lou mourau di felibre d’aquelo escolo. Se farié un gros libre de si galejado e de si cansoun. De cansoun, n’an fa sus tóuti lis èr couneigu. Jousè de la Plueio n’a meme fa uno “ Lou Pinard ” que se canto sus l’èr de la Coupo. Santo- Estello ié pardoune! Gui de la Maloutiero a fa l’inne que veici sur l’èr de “ Aro qu’avèn tout-acaba ”:


Garen-nous dins nòsti trau,
Que la mitraio
Partout varaio!
Mai, gara dins nòsti trau,
Nous autre s’en fouten pas man!
Aquéli bòchi
Que soun tant pròchi
Nous mandon marmito e petard.
Nous geinon gaire!
I’a rèn à faire;
E nous tenèn toujour gaiard!
Garen-nous dins nòsti trau...
Quand l’aubus pico,
Fai de musico
L’Escolo dóu Boumbardamen.
A l’umour folo.
Es uno Escolo
Que fai de brut jouiousamen!
Garen-nous dins nòsti trau...
Toujour s’ié canto
Cansoun galanto...
Sian pas bon pèr se lamenta.
Lis esfraiaire
Auran bèu faire,
Nous leissaren pas desmounta!
Garen-nous dins nòsti trau,
Que la mitraio
Sèmpre varaio...

S e g u r, l’on èro pas mau dins aquéli famous trau... à coundicioun d’agué la coudeno
duro. D’ùni, adeja malautoun, i’an pres de perimounié, e soun mort à l’espitau coume
lou bèu pouèto Aleissandre Peyron... E pièi, quand l’ordre venié d’arresta o de cousseja lou bòchi, n’en falié bèn sourti d’aquéli cauno fangouso pèr ana sus lon trescamps! Alor, “ la mitraio que sèmpre varaio ” que lon se n’en foutèsse pas mau o noun, fasié soun obro... E toumbèron, nafra pèr lis aubus, o li balo de mitraiero, lou velaien Jòrgi de Mourgo qu’a la Santo-Estello de 1914 s’èro moustra tant afouga; lou mountelen Eliséu Gonnet, qu’avié counsacra un tros de sa jouinesso à-n-un grand travai sus Saboly; Ludòvi Tavan, l’enfant dóu Primadié qu’adeja èro digne de soun paire Anfos; Jan Bonnet, e d’autre... Alan Charrasse, lou fiéu dóu majourau, éu fuguè fa presounié: èro un de nòsti fidèus escoulan, e d’Alemagno meme coulabourè à l’Ecò...
La mar bresso l’eterne soun de Rougié Brunel, lou nebout d’Arnavielle, que fuguè
tourpiha en se rendènt à Salounico...
En 1918, la Mort-peleto nous avié un pau espargna, e cresian bèn de sourti tóutis escàpi, li qu’erian encaro vivènt dous mes avans l’armistice. Em’acò, vaqui que lou 28 de setèmbre avèn agu à ploura noste plus negre dòu. Aquéu jour, en mème tèms qu’Ougèni Jammes, un di foundatour de l’Escolo, e que Pèire Cogneras, baile de l’Ecò despièi Mai 1918, Francés Pouzol es esta tuia davans Somme-Py, au rode meme qu’avian pres la trencado ensèn en Outobre 1915..
Pode pas vous dire lou cop que nous fuguè en tóuti..N’en ravassejère longtèms, la niue; e aquéli vers me venien de countùnio en memòri qu’aviéu escri en 1916:

E, se sourtèn dóu chaple aurouge,
Es entendu que vitamen
Nous acamparen ùni douge
D’aquéli qu’an lou fege rouge,
Pèr parla di boumbardamen
Que fasien rire nosto troupo...
E Pouzol cantara la Coupo!

Ai ploura aquéu car ami, aquéu sant felibre, e n’ai agu crento, pièi; car, co que fan faire, quouro un ome ansin toumbo, es de jura sus soun cros de jamai trahi la Causo qu’èro la siéuno, e qu’es la nostro, e de se metre à l’obro quatecant pèr l’enaussa.
Aquéli meme qu’an pas couneigu Pouzol auran pèr éu uno grando veneracioun, s’un cop sis ami auran liga la bello garbo de si pouësìo.
Un felibre mort pas, disié Pouzol éu-meme, quand a dubert soun amo francamen e que l’a facho raionna dins si vers. As resoun, as resoun, Pouzol:

S’avèn sachu canta, nòsti cant enchusclaire
Bresiharan chanu, emai que fuguen mort;
E nosto amo, sourtènt dóu cros ounte fau jaire,
Enaurara li cor!
Lou Felibre mort pas! Soun cors pòu èstre en terro;
Soun amo revouluno au pitre di jouvènt
E se trovo enliassado au mié de sis espèro
Que soun triounfle vèn!
Lou Felibre mort pas! lou Felibre es lou Verbe,
E lou Verbe lusis sèns jamai s’amoussa;
Eu pòu penequeja, mai se dreisso, superbe,
Quouro fau se dreissa!

Lou verbe de Pouzol s’es dreissa bèn souvènt davans nautre, dins li darrié jour de la
guerro. L’avèn senti flameja bèn souvènt dins nòsti cor, e avèn toujour senti batre entre li rego di darrié numerò de l’Ecò dóu Bousquetoun... L’Ecò a fini de parèisse. Boudon es tourna au Puei. Mai, dóu Puei, un journau countuniara l’obro tant bèn engivanado: es la Crounico de Sant-Maiòu. E l’Escolo dóu Boumbardamen viéura, tant qu’un felibre
sóudard sara en vido!
Sarié tant daumage qu’aquelo Escolo nascudo dins lou sagan de la guerro e devengudo tant vigourouso, maugrat de gràndi perdo, noun visquèsse dins la calanco de la Pas! Aro que lou rounfle di canoun nous fouito plus lis auriho, i’a d’obro pèr li Pelous de Prouvènco que volon garda dóu Miejour li nèsci que n’en mespreson la lengo, lis us e li gènt. An de boumbarda sènso boumbo, mai à cop d’esperit e de bon sens, pèr la grandour de noste terraire. An de faire respeta li dre e li liberta de la Prouvènço, coume an fa di trencado li mai aubusado. An de crea lou partit prouvençau que lis ome de tóuti li partit n’en poudran estre sènso renega sis aspiracioun especialo. O, l’Escolo dóu Boumbardannen, après agué countribuï à mètre la Franço à l’abri di Barbare e à l’ounour dóu mounde, a de travaia de cors e d’amo emé l’ajudo de tóuti li bon miejournau, pèr faire la Prouvènco plus auto e plus bello souto soun soulèu!


29 de Mars 1919
.
MARIUS JOUVEAU

.

Aucun commentaire: