mardi 28 juin 2011

F Mistral : La Carreto Ramado - L’istòri de Sant-Aloi (extraits choisis)

.




Sant-Aloi, en Prouvènço, es, coume lou sabès, la fèsto di meinagié. Pèr touto la Prouvènço, aquéu jour, li curat benesisson li bèsti, ase, miòu e chivau. E li gènt, au bestiàri, fan tasta lou pan signa, aquéu bon pan signa, perfuma ‘mé d’anisse e daureja ‘mé d’iòu, qu’apellon tourtihado. Mai, dins nòsti païs, aquéu jour, se fai courre la Carreto Ramado, un càrri de verduro atala de quaranto o de cinquanto bèsti, encaparraçounado coume au tèms di tourné, garnido de soubarbo, de caberto broudado, de plumet, de mirau, emé de luno de letoun! E s’encanto lou fouit, valènt-à-dire qu’à l’encant meton publicamen la digneta de Priéu: “ A 30 franc lou fouit! à 100 franc! à 200 franc! ”

Adise à uno! adise à dos! adise à tres!

Aquéu que mounto lou plus aut a lou reinage de la fèsto. La Carreto Ramado vai à la proucessioun, emé sa cavaucado de bouié trefouli que marchon fieramen, cadun contro sa bèsti, en fasènt peta lou fouit. Sus lou càrri, acoumpagna d’un tambour e d’un fifre, li Priéu soun asseta. Li paire, sus li miòu, escambarlon sis enfant, qu’afeciouna s’arrapon is estello di coulas. An, li coulas, à sa capoucho, tóuti uno tourtihado emé lou bandeiroun, en papié, de Sant-Aloi. E, pourta sus l’espalo dis ancian Priéu, lou Sant, lou grand Sant-Aloi, en glòri, coume un evesque d’or, s’avanço, la crosso à la man.

Pièi, la proucessioun facho, la Carreto, empourtado pèr li cinquanto miòu o miolo, zóu! vague de rounfla dins un revoulunas de póusso, emé li jouìni ràfi que lampon, arderous, au coustat de si bèsti, en cors de camiso tóuti, lou bounet sus l’auriho, i pèd li soulié prim e la taiolo is anco.

Jan Roussiero, mountant nosto miolo Falèto, qu’avié « lou quiéu d’amelo », es aqui, aquel an, qu’espantè li badaire. Degaja coume un cat, sautavo sus la bèsti, davalant, remountant, uno fes d’assetoun, un cop d’escambarloun, quouro se tenènt dre sus li malu de la Falèto, quouro sus soun esquino fasènt lou pèd-cauquet, l’aubre-dre, la granouio, en un mot la fantasia, coume li cavalié aràbi.


Lou plus poulit fuguè, e ‘s aqui que vouliéu veni, au repas de Sant-Aloi (car, après la carreto, li Priéu pagon la regalo). Quand se fuguè manja, begu, e que, lou vèntre plen, chascun disié la siéuno, Roussiero s’aubourè e faguè:

- Cambarado! sias aqui tout un pople de pèd-terrous e de viedase, que fasès Sant-Aloi despièi belèu milo an e que couneissès pas, siéu bèn segur, l’istòri de voste pouderous patroun!
- Noun, tout acò diguè... Ero pas manescau?
- Si, mai vous vau counta coume se counvertiguè.

E moun ràfi, dins soun got, plen de vin de Tavèu, tout en fasènt sausseto em’ uno tourtihado, coumencè coume eiçò:
« Noste Segne Diéu lou Paire, un jour, en Paradis, èro apensamenti. L’Enfant Jèsu ié venguè:
- Paire, qu’avès?
- Ai, respoundeguè Diéu, un pensamen que me tavanejo... Tè, regardo eilavau.
- Ounte? diguè Jèsu.
- Pereilavau, dins lou Limousin, à dre de moun det: veses bèn, dins aquéu vilage, vers la bourgado, uno boutigo de manescau, uno bello e grando boutigo?
- Vese, vese.
- Eh! bèn, aqui, moun fiéu, aqui se trovo un ome qu’auriéu vougu sauva. Ié dison Mèste Aloi. Es un ome de la bono, óusservaire fidèu de mi coumandamen, caritadous au paure, serviciable pèr quau que fugue, d’un bon comte emé la pratico, e tabassant d’uno aubo à l’autro sèns mau parla ni renega... O, me semblavo digne de veni un grand sant.
- E quau empacho? diguè Jèsu.
- Soun ourguei, moun enfant. Pèr amor qu’es un oubrié de la proumiero man, Aloi crèi que sus terro noun i’ague res au-dessus d’éu... E la cresènço meno perdre.
- Segne Paire, faguè Jèsu, se me voulias permetre de davala sus terro, assajariéu de lou counverti.
- Vai, moun bèu drole.


E lou bon Jèsu davalè. Vesti en aprendis, soun paquetoun darrié l’esquino, lou divin mesteirau arribo dre dins la carriero ounte demouravo Aloi. Sus la porto d’Aloi i’avié l’ensigno, coume es l’us, e l’ensigno pourtavo: Alor lou manescau, mèstre sus tóuti li mèstre, forjo un ferre dins dos caudo.
Lou pichot aprendis met dounc lou pèd sus lou lindau, e, levant soun capèu:
- Diéu vous doune lou bon-jour, mèstre, e ‘n touto la coumpagno... S’avias besoun d’un pau d’ajudo?
- Pas pèr aro, respond Aloi.
- A Diéu-sias dounc! sara, mèstre, pèr un autre cop.
E Jèsu, lou bon Jèsu, countùnio soun camin... I’avié ‘n roudelet d’ome que parlavon dins la carriero.
- Auriéu pas cresegu, diguè Jèsu en passant, que dins uno boutigo ansin, ounte ié dèu avé tant d’obro, me refusèsson lou travai.
- Espèro un pau, mignot, un di vesin ié fai: coume èi qu’as saluda ‘n intrant vers
Mèste Aloi?
- Ai di coume se dis: « Diéu vous dóune lou bon-jour, mèstre, e ‘n touto la
coumpagno. »
- Ha! falié pas dire ansin... Lou falié nouma mèstre subre tóuti li mèstre... Tè,
espincho l’escritèu.
- Es verai, diguè Jèsu; vau assaja ‘ncaro uno fes.

E ‘m’ acò, d’aquéu pas, retourno à la boutigo:
- Diéu vous lou dóune bon, mèstre sus tóuti li mèstre! Aurias pas besoun d’óubrié?
- Intro, intro, respond Aloi, ai pensa desempièi que tambèn t’óucuparian... Ve, escouto eiçò pèr uno bono fes: quand me saludaras, dèves m’apela mèstre entre tóuti li mèstre, car, es pas pèr me vanta, mai d’ome coume iéu, que fau un ferre dins dos caudo, noun n’i’a pas dous en Limousin.
- Ho! faguè l’aprendis, nautre, dins noste endré, li fourjan rèn que dins uno!
- Rèn que dins uno caudo? Taiso-te, vai, margoulin, qu’acò ‘s causo pas
poussiblo...
- Bèn! anas vèire, mèstre subre tóuti li mèstre!
Jèsu pren un tros de ferre, lou jito dins la forjo, boufo, empuro lou fiò; e quand lou
ferre es rouge, qu’es rouge emai auben, vai pèr lou querre emé la man...
- Ai! paure bedigas! lou proumié coumpagnoun ié crido, te vas rabina li det!
- Agués pas pòu, replico Jèsu. Moun Diéu, vous rènde gràci! dins noste endré, avèn pas besoun d’estenaio.


E lou pichot óubrié arrapo emé la man lou ferre flame-rouge, lou porto sus l’enclume; emé soun martelet, pin! pòu! patin! patòu! en un vira-d’iue l’estiro, l’aplatis, l’enredounis, e l’estampo tant bèn que sèmblo qu’es moula.
- Hòu! diguè Mèste Aloi, emai iéu, se vouliéu bèn?

Zóu! acampo un tros de ferre, lou bouto dins la forjo, boufo, empuro lou fiò; e quand lou ferre es rouge, lou vòu prene à la man coume soun aprendis e l’adurre à l’enclume... Mai se brulo li det. A bèu se despacha, a bèu faire soun dur: fau que lou lache en plen pèr courre is estenaio. Lou ferre de chivau enterin se refrejo... E zóu! patin! patòu! quàuqui belugo gisclon... Ah! paure Mèste Aloi! Aguè bèu tabassa e se
despoutenta: pousquè jamai veni à l’acaba dins uno caudo.
- Chut! diguè l’aprendis, me sèmblo qu’ai ausi lou galop d’un chivau...
Mèste Aloi tout-d’un-tèms se bouto sus la porto, e vèi un cavalié, un superbe cavalié, que s’aplanto davans la boutigo. Eiçò ‘ro Sant Martin.
- Vène de liuen, dis; moun chivau a toumba ‘n parèu de ferre, e me languissiéu proun de trouva ‘n manescau.
Mèste Aloi se revèsso e ié fai coume eiçò:
- Segnour, en verita, noun poudias pas miéus capita. Sias vers lou proumié fabre de Limousin emai de Franço, que se pòu dire mèstre subre tóuti li mèstre, e forjo un ferre dins dos caudo... Pichot, vai teni lou pèd.
- Teni lou pèd? repliquè Jèsu. Nautre, dins noste endré, trouvan qu’es pas necite.
- Pèr eisèmple! cridè lou mèstre manescau, aquelo-d’aqui tubo! E coume ferron à toun endré, sènso teni lou pèd?
- I’a rèn de tant eisa, moun Diéu, e l’anas vèire...
E ‘m’ acò lou pichot aganto lou buto-avans, s’aprocho dóu chivau, e cra! ié copo lou pèd. Adus lou pèd dins la boutigo, lou sarro dins l’estò, ié curo bèn la bato, ié met lou ferre nòu que venié d’estampa; emé lou broucadou ié planto li clavèu; pièi dessarro l’estò, tourno lou pèd au chivau, i’escupis dessus, l’ajusto, e fai que dire en se signant:
« Moun Diéu, que lou sang se caie! » Lou pèd se trovo adouba, e ferra e soulide, coume jamai s’èro vist nimai se veira plus.


Lou proumié coumpagnoun durbié dous iue coume de paumo; e Mèste Aloi, coulègo, acoumençavo de susa.
- Hòu! pièi diguè, pardinche! en fasènt coume acò, emai iéu ferrarai!
E zóu! Aloi se groupo: emé lou buto-avans s’aflato dóu chivau, e cra! ié copo lou pèd. L’adus dins la boutigo, lou sarro dins l’estò e lou ferro à soun aise coume avié fa lou pichot. Pièi, es eici que sian! lou fau remetre en plaço: s’avanço dóu chivau. escupis sus la bato, I’empego de soun miéus au floutoun de la cambo… Ai! ai! l’enguènt vòu pas teni lou sang regolo e lou pèd toumbo.

Adounc l’amo auturouso de Mèste Aloi s’enluminè: rintrè dins la boutigo pèr se jita d’abouchoun i pèd de l’aprendis... Mai lou pichot s’èro esvali, e peréu lou chivau emé lou cavalié. Li lagremo desboundèron dis iue de Mèste Aloi; recouneiguè que i’avié ‘n mèstre au-dessus d’éu, pecaire, e au-dessus de tóuti. E quitè soun faudau, e leissè sa boutigo, e partiguè d’aqui pèr ana dins lou mounde announcia la paraulo de noste
Segnour Jèsu. »

Ah! n’i’aguè un, aqui, de clacamen de man pèr Sant Aloi e Jan Roussiero! Basto,
aquéu brave Jan, que me siéu fa ‘n devé, iéu, de rememouria dins aquest Cartabèu, es éu que m’avié canta, subre d’àutri paraulo (que vau dire tout-aro), aquel èr poupulàri sus lou-quau adoubère l’aubado de Magali, èr tant meloudious, tant agradiéu e amourau, que forço an regreta de lou plus retrouva dins la Mirèio de Gounod. Ço qu’es l’ur dins li causo! la souleto persouno à laqualo, en ma vido, iéu ague ausi canta l’èr poupulàri en questioun es esta Jan Roussiero, que, segound l’aparènço, èro lou bèu darrié que l’avié retengu, e fauguè que venguèsse me lou canta, d’asard, à l’ouro que cercave la noto prouvençalo de ma cansoun d’amour, pèr que iéu l’ague recassa au moumen just qu’anavo, coume tant d’àutri causo, s’avali dins l’óublit.



F Mistral
MEMORI E RACONTE







Carreto de Sant'Aloi - Eirago 2011
Foto : Sèrgi G.



.

Aucun commentaire: