lundi 2 juin 2014

Peireto Berengier : Dins nòsti calanco






Dins nòsti calanco



Lou Pargue Naciounau di Calanco fuguè istala en 2012 e se devino lou proumié pargue d’Éuropo proche uno vilasso « périurbain » que dison. Tout au cop terrestre e marin, s’espandis dóu Mount Carpiagno fin qu’i gorgo d’en Cassidagno e se devino riche de bèuta e de vido coume pas un. I’an coumta 140 espèci terrestro animalo e vegetalo e 60 espèci marino patrimounialo. 


Demié tout aquéli richesso relevaren li mai simboulico en coumençant pèr lou plantun.

La ginèsto Lobel, que fai de couissinet espinous s’arrapo i cresten roucassous en plen vènt.
La sablino de Prouvènço, uno pichoto planto annualo, vèn que sus lis avalancado cauquiero e li lapié que se formon dins li pèiro cauquiero ounte regolo l’aigo de plueio.
La lavatèro maritimo, uno planto proun raro e proutegido a si fueio que grisejon e si gràndi flour blanco que mostron un pau de rose dins soun cor. Vèn lou miés au pèd di barro roucassouso dóu bord de mar.
Lou pin d’Alep es lou mai couneigu dins l’endré. Malurousamen, s’enfioco eisa mai reprèn autant lèu, l’incèndi passa. Es quàsi soulet de pousqué douna un grand aubre dins li roco cauquiero, pauro e secarouso di calanco.
L’astragalo de Marsiho, talamen famouso e tipico de noste bord de mar emé si floureto mauvo, elo peréu fai de couissinet que resiston i ventaras e l’ajudon garda soun pau d’aigo. Li Marsihés ié dison « couissin de bello-maire » bord qu’es pleno d’espino… Risco de disparèisse encauso dóu pouverèu poulua. Deja que n’i’a gaire !
La saladello coumuno vo lavando de mar, es uno vivaço proutegido, emé de pichòti flour vióuleto qu’espiguejon. Resisto à la sau e à la secaresso d’estiéu. Pichoto que pichoto buto si racino founs dins lis asclo di roucas. Ié fau pamens pas metre lou pèd que soun pichot pege lignous es bèn fragile.
Li pousidounìo qu’es pas d’augo mai de planto marino flourisson dins l’aigo. S’espandisson plan-plan, de soulamen 1 m cade siècle, e se trobon rèn qu’en Mediterragno (planto endemico). Lis erbié de pousidounìo, acò’s li póumoun de la mar e lou recate de la bioudiversita.
L’iéli maritime vèn dins la sablo. Si gràndi flour blanco embaumon e soun touto dentelado. Es uno di planto li mai raro de la coustiero e flouris au gros de l’estiéu. Es proutegi e defènso assouludo de n’en derraba li cabosso !
E se passavian is animau ?
La magiciano dentelado, que ié dison peréu la Saga Pedo, es la mai grando di sautarello franceso. Tant pòu faire si 17 cm se ié coumtas lis anteno. Un cop poundu, sis iòu podon espera 5 an avans d’espeli…
Lou litoufilon vèn sus de foro-jit, dins li fendiho e li calancolo ventado. Aquesto augo s’empilo à flour e mesuro e formo de « trepadou à litoufilon », d’un rose vióulet que podon mesura fin qu’à 2 m.
L’aigle de Bonelli, que n’i’a plus que 32 parèu en Franço, es uno aiglo mediterranenco que mesuro entre 1,50 m e 1,70 d’envergaduro !
Lou moulòssi de Cestòni fai que 40 cm d’envergaduro mai se devino la mai grosso rato-penado d’Éuropo ! N’i’a qu’en Mediterragno e viéu dins li bàrri roucassous di calanco.
Lou grand-du d’Éuropo es l’aucèu nuechen lou mai grand dóu countinènt. Volo, agile, silencious e manco jamai si predo que l’ausisson pas veni. S’un cop canto, acò ressono dins li roucas di bàrri. Sabon qu’es aqui quand trobon li peloto di rèsto de soun manja…
Lou lesert uieta, tout discrèt, es lou mai grand d’Éuropo emé si 80 cm. Tout picata de negre, manjo d’insèite e de cop que i’a de vertebrat pichot.
Lou gabian léucoufa, lou pitre tout blanc, es un aucèu marin de nosto costo. Nòstis isclo assouston la mai grosso coulounìo de reprouducioun de Franço. Li grand empasson pèis e àutris ourganisme marin mai amon un pau tout e se fan gras sus li descargo ounte fan si freto. D’aqui sa multiplicacioun…




La girello coumuno que la femello es bruno mai que lou mascle fai soun bèu emé tout plen de coulour pòu faire 25 cm. La femello, tant, se pòu cambia lou sèisse e veni mascle, mai soulamen un cop dins sa vido. Viéu lou mai dins li pradarié de pousidounìo o proche li founs roucassous.
Lou grand-nacre, couquihage espetaclous, se pòu trouba dins lis erbié de pousidounìo. Es lou plus grand couquihage de Mediterragno emé 1,20 m de long. S’escound dintre li fueio.
La gafeto à bè croucu (puffin cendré), un albatros de Mediterragno, viéu tout l’an en mar deliéuro e torno sus terro soulamen pèr se reproudurre sus lis isclo d’Iero e de Marsiho. Cade parèu niso dins un terrié que ié torno cade an e i’educo un soulet pipiéu. Lou pichot s’envolo en óutobre e part pèr plusiour annado en mar. Tourno quand es proun fa pèr se repoudurre éu tambèn.
La taranto nuechenco (phylodactyle d’Europo) rèsto dins li fendiho dis isclo e iscloun de la costo prouvençalo. Soun territòri se limito en quàuquis endré de la Mediterragno e l’an dounc classa coume espèci proutegido au nivèu moundiau.
Lou corb o oumbrino s’es fa rare dins li calanco. Es un pèis que pòu faire 75 cm e viéu en pichòti bancado, à la sousto d’un roucas o dins uno faio ounte se pòu escoundre eisa.
L’oursin diadèmo que sis espino soun loungasso se trobo entre 15 cm e 200 m de founs dins lis entraucaduro e li fèndo di roco, de cop que i’a meme dins lis erbié de pousidounìo. Se desplaço de niue pèr cerca soun dina (tros d’espoungo, augo, etc.)
Lou courau rouge es un animau qu’en coulounìo fai d’aubre poulit, acrouca i roco di founs soumbre. 
La gourgouno jauno se rescontro parié contro li paret roucassouso entre 10 e 30 m de founs.
Lou grand dóufin vèn tout proche di costo. Es eisa de lou counèisse qu’a toujour lou riset en bouco (en realita, es li ple de soun bè). Viéu en group de femello e de pichot.
La tartugo caouano pòu mesura 1 m e faire 100 kg. Es la mai coumuno en Mediterragno mai trop destourbado a deleissa nòsti plajo despièi plusiour annado e a parti vers l’Itàli dóu sud, la Grèço e la Turquìo pèr se reproudurre tranquileto. Pamens, vèn souvènt au nostre pèr prene si repas.
Lou rourquau coumun, emé si 20 m de long es lou segound animau lou plus grand après la baleno bluio e tambèn lou mamifèr que pòu faire lou mai de brut ! Peso dins li 40 touno e lou poudèn vèire au large di calanco.
Avèn dounc un Pargue Nacionau di mai riche que coume tóuti li pargue dèu proutegi mai tambèn valourisa e èstre un óutis pedagougi pèr l’educacioun à l’envirounamen pèr tóuti li vesitaire.
En estènt talamen proche la vilo, lou partage de l’espàci e dis ativeta fuguè pas eisa mai à l’entour dóu « cor de pargue » i’a touto uno zouno proutegido que lou pargue i’ajudo d’ativeta respetuouso de l’aveni.

Marsiho pòu èstre fiero !


Peireto Berengier






*+*+*

Aucun commentaire: