mercredi 4 juin 2014

FRANCÉS FAVIÉ : Lou Moulinas - 1903





Lou Moulinas 



Subre la routo d'Avignoun à Nimes, en setèmbre, la vendèmi facho, li fueio de vigno, de verdo qu'èron, se tenchuron d'un jaune d'ambre, d'un rouge de rouvi, e l’iue dóu vouiajour ravi s'estasio davans  aquelo coulouracioun que ié soun mescla lou verd founsa di fueio d'èuse e lou verd dous e palinèu di fueio d'amelié nousa e cabussa pèr lis aurige dóu vènt-terrau. E, de touto part, à travès li verduro diverso, lou soubeiran soulèu, auturous, majestous, laisso fusa si rai divin acoulouris enca mai li fueio de touto meno que curbiguèron de frescour, e pèr li miés amadura, li fru avans la recordo. Mai vèngue l'autoun umide e li vènt mau-fasènt: éli, d'un boufe, en revoulun, fan vóuta dins l'aire li fueio de vigno daurado, li brùni fueio dis èuse e li pàli fueio dis amelié. E tóuti, pèr éu dispersado et pèr éu acampado, i caire di clapié, mesclado, en moulounet, pourrisson aqui e se tremudon en terrau pèr apadouï la recordo à veni. 

A-n-aquelo epoco preciso, la routo d'Avignoun à Nimes, lou dimenche subre-tout, es cuberto de bràvi gènt que van en roumavage à Nosto-Damo-la-Bruno de Roco-fort. Li bon roumièu! S'en van en cantant. Au su de la mountagno de BelloVisto s'arrèston e tiron lou flasque.

— Se bevian un gàrri, que?  
— Té tu, té iéu, à bouco dequé vos, pièi, la peitrino caudo, mai que countènt, urous de viéure, davalon vers Cacho-Pesou. Ié fan pas mau li cambo, vai, e d'aqui soun lèu au Four-de-Caus; dóu Four-de-Caus à la Begudo, e, dins un vira d'iue, à la Fabrico. Alor fan mai pauseto, pièi reparton mai, adré sus Roco-Fort. Li vaqui rendu. Mai tóuti, quàsi tóuti, à mé camin de la Fabrico à Roco-Fort, an passa sèns lou vèire, à man senéco davans lou Moulinas. Es aqui, pamens, dins aquéu rode à peno escarta de 
la routo, es aqui que se passo moun raconte. 
Vers lou mitan dóu siècle vuechen, lou païs n'èro pas tau que lou vesen à l’ouro d'uei. De Roco-Fort à Pijaut, l'estang de Privadéri, blu coume lou cèu que se ié miraio dedins, estendié, peresous, di ribo de Pijaut, en passant pèr lou Mountagnet, i ribo de Sazo e de Roco-Fort, l'inmoubile mantèu de soun aigo à peno frounsido pèr lou vènt- terrau. Li fielouso e lis erbo marino lou curbien d'eici, d'eila; mai dins un grand relarg nus et prefound, à mié jasènt dins si barqueto, li pescaire inchaiènt, lou matin, avans l'aubo levado, e lou sèr, à soulèu fali, venien faire sa prouvesioun de pèis aboundous e goustous. 
Soul, subre uno auturo, l'estang i pèd, lou Moulinas d'alor, noun desmantibula, la téulisso pounchudo, si gràndis alo au vènt, èro l'endré lou plus gai de touto l'encountrado. Lou móunié jouve e bèu, lis espalo carrado, la peitrino boumbudo, èro l'idolo dóu femelan d'aperaqui que venié au moulin mai pèr lou vèire que pèr faire mòurre soun blad. Urous móunié! De tant bèlli chatouno! Un ome n'es qu'un ome, pamens, e, tant bèn planta que siegue, se falié que countentèsse tóuti li femo que l'amon, lou cire en cremant di dous bout, éu, sarié lèu rendu. L'avié bèn coumprés, lou capoun! Entre tóuti n'avié destingui uno, uno soulo. Èro uno perlo raro, un jouièu d'amour sènso pres, coume n'en proudus la naturo dins si bon moumen, dins li niue de calamo e d'alegranço, quand li bras nousa au còu, li labro sus li labro, lis amourous coumplisson lou pres-fa de l'amour. O, l'avié chausido dins lou vòu e, tóuti dous, sèns paraulo vano, s'èron coumprès, et la divo pastourello, flour dóu ampèstre, anavo bèn lèu se durbi i poutoun de l'ama! 
E vaqui que lou jour nouviau, avans la ceremòni, dóu coustat d'Aramoun, un revoulun de póusso s'aubourè. De clam sóuvage esclantiguèron d'eila. Un escabot passè en courrènt. Lou pastre, fòu, se derrabavo li pèu. Li chin avien fugi. Ourrour de la counquisto! Fàci au Moulinas, subran se desvelè, dins la liunchour, uno cavaucado d'Aràbi, bandiero au vènt. Li fèr Sarrasin, lou iatagan au poung, dins forço mens de tèms que n'en fau pèr lou dire, fuguèron aqui. Èron li mèstre, que? N'èro pas li gènt 
de la noço que poudien se defèndre. Coume aurien fa moun Diéu?... Lis ome presounié plouravon de coulèro dóu tèms que l’enemi, d'un tour de man, lis estacavo au malu di cavalo. Li femo, éli, disien rèn, e quand sachèron que noun sarien brutalisado, d'un iue quasimen dous arregardèron lis Aràbi. Tout counquistaire es amourous. E li dóu Moulinas, desmama despièi long-tèms di caresso di mouquèro, 
bevien dis iue li galànti chatouno. 
Lou capitàni diguè:  
— Mis enfant, acò se capito bèn. Zóu bandissès eilalin lis ome presounié; nàutri restan eici. Anan faire lou brande emé li bèlli chato. I'a flahuto e mandorro. Musico, mis ami, e vague de dansa! 
Pièi diguè mai ansin à la novio crentouso: 
— Tu, mignoto, vène-t'en emé iéu. Te caressarai tant qu'à la fin m'amaras. Te vióulentarai pas, noun, vendras souleto dins mi bras e saras moun bèu nis d'amour. E se noun pos m'ama, se de iéu siés cregnènto, me lou diras, ma caio, francamen, e sarai toun esclau quand meme, toun fraire se lou vos.  
E lis iue dins sis iue, d'un regard enfiouca fissavo la pichoto qu'avançavo sus éu, incounsciènto de ço que fasié, seducho, talamen que si labro se mesclèron dins uno caudo poutounado baiado sèns regrèt dóu passat, sens soucit de l'aveni.  Lou brande anè bon trin e la niue fuguè caudo. 

L'endeman, plus res. La troupelado avié landa. Li chato d'un coustat, li Sarrasin de l'autre. Dise li chato, mai i'avié tambèn de femo maridado pèr quau, lou crese dóu mens, l'escaufèstre noun fuguè sènso plesi. Lou Moulinas restè soulet; lis alo dóu moulin sèmpre viravon e lou vènt, coume un gème, en li travessant, clamavo li senglut dóu paure presounié. Doulènt móunié d'amour! toun moulin sèmpre vai sènso blad pèr lou mòurre e toun cor sènso amour pèr èstre counsoula! 
A quauque tèms d'aqui, lou grand Carle-Martèu, en travessant lou païs di Peitavin, toumbè sus li Sarrasin e, proumt coume un uiau, n'en faguè'n chaple espetaclous; e di man di catiéu li cadèno toumbèron. Aquéli bràvis enfant, enfin deliéura s'entournèron pèr orto à la recerco de si mas. Es ansin que lou bèu móunié, amaluga, li pèu blanqui, arribè au Moulinas. 
Èro en ivèr, en plen mes de desèmbre, la niue toumbavo e, clarinello eila, dins lou founs, dóu coustat d'Avignoun, subre lis Aupiho vióuleto e sereno, la luno gisclavo. Sa palo clarta, dins aquéu païsage aro desoula, s'espandissié lumenouso e douço, e li mount e lis aubre, cubert de sa lusour, coume de fantaumo, prejitavon au sòu, en oumbro fantastico, l’oumbrino di grand ro e di roure gigant. Alor, davans lou Moulinas, lou martir se boutè d'à geinoun, e, clinant la cabesso, de si labro febrouso, 
pèr tres fes, beisè la terro de si paire. Pièi, éu, s'aubourè mai e rintrè dins l’oustau. N'en faguè lou tour en plourant e, d'uno man assegurado, contro la paret dóu moulin anè despendoula sa destrau. Sis iue plourèron plus quand, subre lou saumié que pourtavo lis alo dóu moulin, subitamen, li cop plóuguèron. Tabassé, tabassé talamen que l’acié s'embrequè et lou saumié tambèn, car, subran, dins la niue, emé lou brut d'un tron, lis alo n s'esclapant venguèron jaire au sòu. Alor faguè coume éli e, vincu, s'estalouirè de tout soun long e dourmiguè. 

L'endeman, de bon matin, vujè dins la pastiero la farino de tóuti li saco que li gàrri n'avien pas rousiga. N'en faguè 'n blot de pasto e, de si man, coume un escultour, lou moudelè. Quand l'ome vòu, pamens! Au naturau, bèn planta, la mino fièro, d'aquelo pasto sènso vido, éu, paure pacan d'engèni, aguè lou retra dóu chèfe di Sarrasin, nus coume un diéu pagan e bèu coume éu. L'avié vist qu'uno fes, de liuen, ai! las! quand poutounè sa tant amado. Uno fes, èro trop! 
L'estatuo finido, sourtiguè de l’oustau e pestelè sa porto. Anè dins Roco-Fort, e soun ur, o soun malur, ié faguè rescountra soun anciano mestresso. A la font emplissié sa dourgo en parlant, calinello, emé de bèu jouvènt que la bevien dis iue. Éu s'avancè risènt et se faguè counèisse, — avié bèn tant chanja, pecaire! Elo, noun s'esmouguè, e pleno de gràci, lou preguè subre-tout de ié baia la man. E davalèron ansin lou camin peirous que di clastro de Sant-Bardous vai en bas dóu vilage. La seduguè segur pèr si 
bèlli paraulo, amor que, en lou quitant, ié proumeteguè d'ana lou vèire sèns fauto, à la primo aubo dóu jour à veni. 
Au matin dins lis avaus, li lapin se penchinavon. Dre subre soun quiéu se fretavon lou mourre, pièi coume de braguetin, dins l’óudourouso ferigoulo, en fasènt claca sis pato de darrié boumbissien gracious. E lis alauseto, i proumié rai de l'astro d'or, landavon vers lou cèu mounte, counfoundudo dins lou blu de l'espàci, en cantant sa cansoun gramaciavon Diéu. Es à-n-aquelo ouro que la bello pichoto arribè. Soun galant l'atendié e, plen de prevenènço, la reçaupè sus lou pas de la porto en ié eisant li man, pièi la faguè intra. Elo, pamens, souspresso de èire au sòu, jasènto, lis alo dóu moulin, ié faguè coume acò: 
— Es-ti lou vènt o li malan qu'an destrui toun moulin e coume vai que viro plus?  
Avans de ié respondre, l'ome butè la porto e lèu la pestelè. Alor, d'uno voues tristo: 
— Lou moulin viro plus, moun cor bat plus nimai, e vos saupre perqué? Té, regardo!  
Anè dins un caire; tirè un bourras de telo e, subran, is iue d'aquelo femo, l'Aràbi se moustrè. Coumprenguè! subitò. Palo coume uno morto, au sòu s'agrouvassè, li labro frejo, sèns couneissènço. Éu, la desvestiguè. Dins si bras nervïous, coume un enfant, la pourtè touto nuso. Cors contro cors, labro contro labro, dis espalo i pèd, d'uno man vigourouso, au retra dóu barbare, em'un feisset de canebe fin, la liguè sèns pieta. Aquéu crime coumpli regardè plus vers elo. Durbiguè mai la porto e sourtiguè en la barrant sus éu. Uno fes deforo, amoulounè touto la rabasto dis alo dóu moulin e, batènt lou briquet, enflamè l'amadou subre lis erbo seco. L'encèndi fuguè bèu. Li flamo majestouso mountavon dins lou cèu en jitant de bouquet de belugo. L'amo de la tant amado em' éli mountè, mountè vers Diéu sèmpre misericourdious pèr li pecat d'amour. 
Sus lou sèr, dins l'estang lou móunié s'enneguè. 
Lou dramo èro fini. (1) 

(1) Ah! van clama li coumpan, dins tóuti li pèço d'aquéu brave Favié lou denousadou es lou meme. Lou fiò! sèmpre lou fiò! Se repetis pièi un trop, e s'aganto un trasport au cervèu sara pas la fauto de soun imaginacioun. 
— Avès resoun, mi bons ami e gai counfraire, ai lou fiò dins lou cor e lou mète 
pertout. Acò chanjo un pau d'aquéli que, dins tout ço que fan, mèton rèn que lou gèu. 



   

Aucun commentaire: