lundi 20 juin 2011

Charloun Riéu : L'Odyssée d'Homère - Avant propos sur la traduction !!!

.





AVANS-PREPAUS



De tóuti li tradusèire dóu grand Oumèro, crese bèn que pas un se i’es mes en trin em’ un bagage de sciènci grèco tant minçounet coume lou miéu; pamens, à dire lou verai, estèntenfant, e ‘n coumpagno de quàuqui drouloun à pau près de moun age, m’avien manda à l’escolo vers un nouma Moussu Chabaud, qu’avié pèr tèms jita la raubo sus d’un bouissoun, causo raro alor. Aquéu mèstre tencha de grè e de latin me n’avié aprés li proumiés elemen, sus l’estiganço de faire de iéu un capelan. Mai tóuti aquélis estùdi fuguèron pas de durado: Moussu Chabaud partiguè dóu Paradou, e iéu, alor einat de cinq enfant, mi parènt pas trop riche, me faguèron ana rustica dins li mas de Crau e de Camargo pèr ié gagna ma vido; e, à parti d’alor l’idèio de dire messo fuguè virado de caire.
Soulamen, aquéli nòu o dès mes d’escolo qu’aviéu fa vers aquéu brave mèstre qu’ai jamai plus revist, avien leissa dins iéu un recaliéu d’envejo de coumpausa o de tradurre, que tard o tèms devié se reviha. D’efèt, sènso parla de cansoun, aguènt legi tout jouine encaro lou bèu pouèmo de la Jerusalèn Deliéurado dóu Tasso, m’empressiounè talamen que lou vouguère tradurre: ço qu’ai fa bèn plus tard.


Quàuquis an après, quouro la Soucieta di Bon Prouvençau vengue de Marsiho i Baus pèr ié restabli la fèsto dóu Pastrage, emé lou fin escrivèire Auzias Rougier (en quau dève la prefàci de mi Nouvèu Cant dóu Terraire), se parlè d’uno traducioun de l’Oudissèio: e d’aquelo ouro espeliguè dins la glèiso di Baus. Un pau avans que la ceremounié dóu Pastrage, aguèsse coumença, que la pichoto carreto menado pèr un móutoun flouca aguèsse fa soun silencious varai, esbrihaudanto di candeleto abrado, que li pastre plega dins si jargo de cadis, au son dóu fifre e dóu tambour se sieguèsson fa passa l’agneloun emé si pastoureleto, iéu, emé lou brave A. Rougier, acantouna vers la porto de la capello parlerian plan-planet de cansoun e de que sabe iéu, quouro pièi me demandè s’aviéu pancaro acaba ma traducioum de la Jerusalèn; ié respoundeguère que tout acò èro lèst e qu’ère en trin de revira en prouvençau lou Telemaque de Feneloun:
— De que vas faire aqui, me diguè. Lou Telemaque de Feneloun es uno obro bello, se vos, mai escricho dins un estile tant fignoula que lou prouvençau au coustat pòu pas proudurre un gros efèt; e la Jerusalèn d’après lou prince Lebrun, encaro mens, belèu. S’ai un counsèu à te douna, sarié de tradurre lou cant de Nausicaa, de l’Oudissèio: aqui pourriés èstre dins la bono draio.
Ço que fuguè. La semano d’après aguère de l’editour Pau Ruat, un ami de longo toco, la bello traducioun d’Oumèro, de Lecomte de Lisle: tre la reçaupre me meteguère à legi la bello istòri de la chato d’Alcinòu; e après, la meditant, me semblavo que vesiéu uno d’aquéli bèllis Arlatenco, anant lava bugado emé sis amigo au grand Rose, se despachant pièi pèr ana faire eissucha soun linge is aubo blanquinello; ausissiéu si siéule e si cacalas, e me semblavo d’entre-revèire li sagno di palun dóu Mas Tibert o de l’Esquinau.
L’Oudissèio en man, aqui, un bon an de tèms, me meteguère en trin à tafura dins li diciounàri grè. E quouro cresiéu d’avé fa obro acabado, i’aguè ‘ncaro proun grame à tria. Anère, rèn de mai pressa, vèire moun Mèstre e moun ami, En Frederi Mistral, à Maiano, pèr fin de saupre ço que pensavo de moun travai. La proumiero causo que me demande, sieguè que n’i’en legiguèsse un cant. Mai tre m’entèndre me diguè que, sènso m’èstre leva dóu sujet, m’ère esmarra en voulènt tradurre pèr à pau près e pèr d’espressioun trop courrènto e vulgàri, la noblo simplicita, lou bèu realisme dóu pouèto; e que lou miés sarié de tout revèire e de se teni lou mai proche poussible dóu tèste gregau. E pèr acò faire me mandè vers moun bon ami Jóusè Bourrilly.


Me vaqui dounc mai à recoupia moun manuscri; coume me l’avié counseia lou Mèstre, anave tèms en tèms vers moun brave cambarado; e ensèn travaiavian, de fes touto la journado, embarra dins sa chambro, à courre à l’après d’un mot que sarrarié de mai proche lou mot just dóu pouèto; vo bèn à caro-vira ‘no fraso, à la faire mai cantadisso.
Enfin, em’ un estrambord e uno fe qu’an pas moula un moumen, avèn tout revist, fraso pèr fraso, mot pèr mot. Tambèn se pòu, dins tout aquéu trebau, que quauco deco nous ague escapa. I’a pas de drai que noun n’en laisse passa.
Deve dire tambèn l’ajudo preciouso qu’ai agudo d’En Jan Monné, Presidènt de la Freirié Prouvençalo qu’a bèn vougu espelugueja uno partido dis esprovo e n’en courregi li fauto d’ourtougràfi e d’acènt: ço que n’èro pas un travai minçounet; e, en fin finalo, i bràvi coulègo Pèire Fountan, Pio e Esclangoun de Touloun, que dounèron soun bon cop d’espalo pèr li terme de marino.
Aro, segound mounte aquéu libre toumbara, n’i’en a que poudran dire que coumprenon gaire; d’efèt, li noum gregau, di gènt e di diéu, qu’avèn vougu garda tau que (en li tradusènt founeticamen à la prouvençalo), poudran susprene en primo abord lou legèire que i’es pas acoustuma. Mai, ai dins l’espèro qu’acò lou rebutara pas. La vido Oumerico es talamen proche de la nostro, de nosto vido de pèd-terrous, de marin o de pastre! Li causo, li gènt e li sentimen chanjon talamen pau à travès di centenau! La gènto Nausicaa, l’avisa Ulisse, lou fidèu Pourcatié, lou sena Telemaque, la prudènto Penelopo:
- acò soun de gènt que couidejan à touto ouro. E de que i’a de mai pretoucant qu’aquéu brave chin, jasènt sus sa sueio, que counèis soun mèstre après vint an quand res dins l’oustau l’a recouneissu, e que mor en s’aubourant, tout rampous, vers éu. Pièi à-n-aquéli que troubaran qu’avèn pas proun balança pèr emplega de mot un pau escabissous, fau bàn que responde que nosto bello lengo prouvençalo, despièi Frederi Mistral, es proun richo pèr permetre de sarra de proche un tèste coume aquest, e de tradurre un mot just pèr un autre mot just. Se la lengo fougouso dóu grand Oumèro devié se tradurre en paure patoues, sarié pas necite de prene tant de peno, e de veni après Lecomte de Lisle.
Adounc, en bandissènt aquéu libre, en acabant aquéu dur pres-fa, ai l’espèro que sara legi au mens coume un bèu rouman pèr li pastre, li lauraire, tóuti aquéli que rusticon; e que de det rufe, à la vihado, faran courre aquéli pajo ounte ai gausi proun d’ouro que deviéu à la som em’ au repaus.
Enfin aquéli que vivon de la vido de l’esperit e que sabon, ié veiran ço que fuguè à soun espelido aquelo Grèço, quouro nous paufiquè sus de ro imbrandable li foundamento de nosto civilisacioun.
E aro me rèsto à gramacia mi souscrivèire di sacrifice qu’an fa pèr l’enantimen d’aquelo obro. Pousquèsson si fiéu e si rèire-pichot-fiéu, dins l’aveni, èstre urous de vèire au pourtissòu d’aquéli cant li noum bèn-ama de sis aujòu.




Charloun Riéu.
Au Paradou.
Pèr St-Jan d’estiéu
de 1907


.

Aucun commentaire: